اسپاسم نیمه صورت: علل، علائم و روش‌های درمانی

اسپاسم نیمه صورت یا همی‌فیشال اسپاسم، یک بیماری عصبی نادر اما آزاردهنده است که با انقباضات غیرارادی و مکرر عضلات یک طرف صورت مشخص می‌شود. دراین مقاله من فرهادعمادی متخصص مغز و اعصاب به بررسی جامع این بیماری، از علل اصلی تا جدیدترین روش‌های درمانی، پرداخته ام تا به درک بهتر آن کمک کند.

اسپاسم نیمه صورت چیست؟

تصور کنید که عضلات یک طرف صورتتان، از پلک گرفته تا دهان، بدون اراده شما شروع به پرش و کشیدگی می‌کنند. این توصیف ساده‌ای از بیماری اسپاسم نیمه صورت (Hemifacial Spasm) است. این اختلال معمولاً به دلیل تحریک یا آسیب‌دیدگی عصب هفتم مغزی (عصب صورت) رخ می‌دهد و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد بگذارد. این بیماری معمولاً در میانسالی آغاز می‌شود و در زنان شایع‌تر از مردان است.

در ابتدا، این انقباضات ممکن است خفیف و محدود به عضلات دور چشم باشند، که به آن بلفارواسپاسم نیز گفته می‌شود. اما با گذشت زمان، شدت و تعداد آن‌ها افزایش یافته و به تدریج به عضلات گونه، دهان و گردن در همان سمت صورت گسترش می‌یابند. این انقباضات اغلب در مواقع استرس، خستگی یا هنگام صحبت کردن تشدید می‌شوند.

علت اصلی اسپاسم نیمه صورت

بیش از ۹۰ درصد موارد اسپاسم نیمه صورت به دلیل فشار یک رگ خونی (معمولاً یک شریان کوچک) بر روی عصب صورت (عصب هفتم) در نزدیکی محل خروج آن از ساقه مغز است. این فشار مداوم باعث آسیب به غلاف محافظ عصب (میلین) می‌شود. با آسیب دیدن این غلاف، سیگنال‌های عصبی به صورت غیرطبیعی و خارج از کنترل منتقل شده و منجر به انقباضات غیرارادی می‌شوند.

در موارد نادر، اسپاسم می‌تواند ناشی از تومور، کیست یا ناهنجاری‌های عروقی در نزدیکی عصب صورت باشد. همچنین، آسیب‌های قبلی به عصب صورت (مانند فلج بل) ممکن است به ندرت منجر به اسپاسم‌های ثانویه شوند.

علائم اسپاسم نیمه صورت

علائم این بیماری معمولاً به صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و به مرور زمان پیشرفت می‌کنند:

• شروع تدریجی: اغلب با پرش‌های خفیف و غیرارادی در پلک پایین یا اطراف چشم آغاز می‌شود.
• گسترش علائم: به تدریج، انقباضات به عضلات گونه، اطراف دهان و حتی عضلات گردن در همان سمت صورت گسترش می‌یابد.
• ناپدید شدن موقت: در مراحل اولیه، ممکن است علائم برای مدت کوتاهی ناپدید شوند، اما در نهایت دائمی خواهند شد.
• عوامل تشدیدکننده: استرس، خستگی، صحبت کردن و حتی پلک زدن شدید می‌توانند باعث تشدید اسپاسم‌ها شوند.
• تأثیر بر زندگی روزمره: این انقباضات ممکن است باعث بسته شدن ناخواسته چشم، اختلال در صحبت کردن و حتی مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی شوند.

تشخیص اسپاسم صورت

تشخیص اسپاسم نیمه صورت معمولاً توسط یک متخصص مغز و اعصاب و بر اساس معاینه فیزیکی و بررسی دقیق علائم بالینی انجام می‌شود.

برای تأیید تشخیص و رد علل دیگر، اغلب از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده می‌شود. MRI با کیفیت بالا می‌تواند فشار یک رگ خونی بر روی عصب صورت را نشان دهد و به افتراق این بیماری از تومور یا سایر مشکلات ساختاری کمک کند.

درمان تیک صورت

هدف اصلی درمان اسپاسم نیمه صورت، کاهش یا از بین بردن انقباضات غیرارادی است. گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که بر اساس شدت علائم و شرایط بیمار انتخاب می‌شوند.

۱. درمان‌های دارویی

برخی داروها مانند کاربامازپین، باکلوفن و کلونازپام ممکن است به کاهش انقباضات کمک کنند، اما اغلب تأثیر آن‌ها محدود است و معمولاً به عنوان یک راهکار موقت در نظر گرفته می‌شوند.

۲. تزریق بوتولینوم توکسین (بوتاکس)

تزریق بوتولینوم توکسین یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین درمان‌های غیرجراحی برای اسپاسم نیمه صورت است. این ماده با مسدود کردن موقت سیگنال‌های عصبی به عضلات صورت، باعث شل شدن آن‌ها و توقف انقباضات می‌شود.

تزریق بوتاکس باید توسط یک پزشک متخصص انجام شود. اثر آن معمولاً چند روز پس از تزریق آغاز شده و برای چند ماه باقی می‌ماند. پس از آن، برای حفظ نتیجه، نیاز به تزریق مجدد است. این روش به دلیل اثرگذاری بالا و عوارض جانبی کم، به عنوان خط اول درمان برای بسیاری از بیماران در نظر گرفته می‌شود.

۳. جراحی رفع فشار عروق (Microvascular Decompression - MVD)

جراحی MVD تنها درمان قطعی برای اسپاسم نیمه صورت است. این عمل جراحی توسط یک جراح اعصاب انجام می‌شود و هدف آن از بین بردن علت اصلی بیماری یعنی فشار رگ خونی بر روی عصب صورت است.

در این عمل، جراح با ایجاد یک برش کوچک در پشت گوش، به عصب صورت دسترسی پیدا می‌کند. سپس، با قرار دادن یک پد تفلون کوچک بین رگ خونی و عصب، فشار را از روی عصب برمی‌دارد.

جراحی MVD دارای نرخ موفقیت بسیار بالایی است و در حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد، علائم بیماری به طور کامل از بین می‌روند. اگرچه این یک عمل جراحی بزرگ محسوب می‌شود، اما در صورت انجام توسط یک جراح باتجربه، بسیار ایمن است.