doctor emadi-Dr emadi-Dr.emadi-Instagram-آدرس اینستاگرام دکتر عمادی

اختلال بدخطی (Dysgraphia): یک بررسی جامع مبتنی بر شواهد علمی

درمان بدخطی-درمان بدخطی-شیوع بدخطی-انواع بدخطی-دلایل بدخطی

 

اختلال بدخطی (Dysgraphia): یک بررسی جامع مبتنی بر شواهد علمی

 

چکیده

اختلال بدخطی (Dysgraphia)، که همچنین به عنوان دشواری در بیان نوشتاری شناخته می‌شود، یک وضعیت نورولوژیک رشدی است که بر توانایی فرد در تولید زبان نوشتاری تأثیر می‌گذارد. این مقاله یک بررسی جامع و مبتنی بر شواهد علمی از بدخطی ارائه می‌دهد که شامل تعریف دقیق آن بر اساس طبقه‌بندی‌های تشخیصی معتبر، اپیدمیولوژی و شیوع در جمعیت‌های مختلف، علل نورولوژیک و آسیب‌شناسی، انواع متمایز بالینی، تظاهرات بالینی و تشخیص افتراقی با سایر اختلالات رشدی، روش‌های ارزیابی و نقش متخصصان مختلف، رویکردهای درمانی مؤثر، پیش‌آگهی و عوامل مرتبط با بهبود، پیامدهای روانی-اجتماعی، و مروری بر جدیدترین پژوهش‌های نوروساینس در این زمینه است. هدف این گزارش، ارائه درکی عمیق و مستند از بدخطی برای متخصصان حوزه پزشکی، روان‌پزشکی، علوم اعصاب و آموزش است.

 

۱. تعریف علمی بدخطی (Dysgraphia)

 

بدخطی یک وضعیت پیچیده نورولوژیک است که بر توانایی فرد در بیان نوشتاری تأثیر می‌گذارد و فراتر از صرفاً مشکلات حرکتی ظریف در دست‌خط است.1 این اصطلاح از کلمات یونانی "dys" به معنای "اختلال" و "graphia" به معنای "نوشتن با دست" گرفته شده است.1 این اختلال شامل مجموعه‌ای از چالش‌ها در مهارت‌های حرکتی ظریف، مشکلات دیداری-فضایی، مسائل مربوط به دست‌خط، مشکلات املایی، دشواری در بازیابی کلمات و روانی کلامی، و مشکلات پردازش زبان است که همگی می‌توانند به دشواری در تولید یک محصول نوشتاری منسجم و خوانا کمک کنند.2

 

تعریف دقیق بر اساس DSM-5-TR

 

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم، بازنگری متن (DSM-5-TR) به طور مستقیم از اصطلاح "بدخطی" به عنوان یک تشخیص مستقل استفاده نمی‌کند. در عوض، این وضعیت تحت عنوان "اختلال یادگیری خاص با نقص در بیان نوشتاری" (Specific Learning Disorder with impairment in written expression) طبقه‌بندی می‌شود.2 برای تشخیص این اختلال، فرد باید حداقل یکی از شش علامت مشخص‌شده مرتبط با دشواری در یادگیری و استفاده از مهارت‌های تحصیلی را به مدت حداقل شش ماه، علی‌رغم کمک‌های هدفمند، نشان دهد. دشواری در بیان نوشتاری یکی از این علائم است.3 این نقص با مشکلات قابل توجه در دقت املایی، دقت دستور زبان و نقطه‌گذاری، و/یا وضوح یا سازماندهی بیان نوشتاری مشخص می‌شود.6 این چالش‌ها باید به طور قابل ملاحظه‌ای پایین‌تر از سطح مورد انتظار برای سن تقویمی و سطح عملکرد هوشی فرد باشند و منجر به اختلال قابل توجهی در عملکرد تحصیلی، شغلی یا فعالیت‌های روزمره شوند.3 همچنین، این دشواری‌ها نباید ناشی از ناتوانی ذهنی، اختلالات حسی (بینایی یا شنوایی)، اختلالات عصبی یا حرکتی، عدم دسترسی به آموزش کافی، عدم تسلط به زبان آموزشی، یا مشکلات روانی-اجتماعی باشند.3

 

تعریف دقیق بر اساس ICD-11

 

طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها، ویرایش یازدهم (ICD-11)، که توسط سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، بدخطی را به عنوان "اختلال یادگیری رشدی با نقص در بیان نوشتاری" (Developmental learning disorder with impairment in written expression) با کد 6A03.1 تعریف می‌کند.8 این طبقه‌بندی، "بدخطی" را به صراحت به عنوان یک اصطلاح مترادف برای این اختلال ذکر می‌کند.8 تعریف ICD-11 نیز بر مشکلات قابل توجه و پایدار در یادگیری مهارت‌های تحصیلی مرتبط با نوشتن، از جمله دقت املایی، دقت دستور زبان و نقطه‌گذاری، و سازماندهی و انسجام ایده‌ها در نوشتن تأکید دارد.8 معیارهای استثنا نیز مشابه DSM-5-TR هستند و شامل عدم وجود ناتوانی ذهنی، اختلالات حسی، اختلالات عصبی یا حرکتی، عدم دسترسی به آموزش، و عدم تسلط به زبان آموزشی می‌شوند.9

 

تمایز آن با سایر مشکلات نوشتاری

 

بدخطی یک ناتوانی در رونویسی (transcription disability) است که به طور خاص بر دست‌خط، کدگذاری ارتوگرافیک (املایی) و توالی‌یابی انگشتان تأثیر می‌گذارد.4 این تمایز از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بدخطی می‌تواند به دلیل مسائل مختلف یادگیری ایجاد شود و یک ارزیابی کامل باید شامل ابزارهای ارزیابی متعددی برای تعیین ریشه مشکل باشد.2

 

در مقایسه با نارساخوانی (Dyslexia)، که عمدتاً با دشواری‌های خواندن و پردازش زبان نوشتاری و گفتاری مرتبط است، بدخطی بر جنبه فیزیکی عمل نوشتن و بیان نوشتاری تمرکز دارد.3 با این حال، هر دو اختلال یادگیری می‌توانند علائم مشترکی مانند مشکلات املایی داشته باشند و اغلب با هم رخ می‌دهند، که تشخیص را پیچیده می‌کند.3 نارساخوانی به طور معمول توانایی فیزیکی نوشتن یا مهارت‌های حرکتی ظریف را به طور چشمگیری مختل نمی‌کند، در حالی که بدخطی بر این جنبه‌ها تأثیر می‌گذارد.4 همچنین، بدخطی به طور معمول درک مطلب خواندن را مختل نمی‌کند.4

 

درک این تفاوت‌ها برای تشخیص دقیق و ارائه مداخلات هدفمند ضروری است.

جدول ۱: مقایسه تعاریف بدخطی در DSM-5-TR و ICD-11

معیار/جنبهDSM-5-TR (اختلال یادگیری خاص با نقص در بیان نوشتاری)ICD-11 (اختلال یادگیری رشدی با نقص در بیان نوشتاری)
اصطلاح‌شناسی اصلیاز اصطلاح "بدخطی" به عنوان تشخیص مستقل استفاده نمی‌کند، بلکه آن را زیرمجموعه "اختلال یادگیری خاص" قرار می‌دهد."بدخطی" را به عنوان یک اصطلاح مترادف برای "اختلال یادگیری رشدی با نقص در بیان نوشتاری" ذکر می‌کند.
تمرکز اصلیدشواری‌های مداوم در یادگیری و استفاده از مهارت‌های تحصیلی مرتبط با بیان نوشتاری.دشواری‌های قابل توجه و پایدار در یادگیری مهارت‌های تحصیلی مرتبط با نوشتن.
علائم کلیدیدقت املایی، دقت دستور زبان و نقطه‌گذاری، وضوح یا سازماندهی بیان نوشتاری.دقت املایی، دقت دستور زبان و نقطه‌گذاری، سازماندهی و انسجام ایده‌ها در نوشتن.
معیار شدتعملکرد تحصیلی به طور قابل ملاحظه‌ای پایین‌تر از سطح مورد انتظار برای سن و هوش، و ایجاد اختلال قابل توجه در عملکرد.عملکرد در بیان نوشتاری به طور مشخص پایین‌تر از سطح مورد انتظار برای سن و هوش، و ایجاد اختلال قابل توجه در عملکرد تحصیلی یا شغلی.
موارد استثناءناشی از ناتوانی ذهنی، اختلالات حسی (بینایی/شنوایی)، اختلالات عصبی/حرکتی، عدم آموزش کافی، عدم تسلط به زبان آموزشی، یا مشکلات روانی-اجتماعی نباشد.ناشی از ناتوانی ذهنی، اختلالات حسی (بینایی/شنوایی)، اختلالات عصبی/حرکتی، عدم دسترسی به آموزش، عدم تسلط به زبان آموزشی، یا مشکلات روانی-اجتماعی نباشد.
کد تشخیصی315.2 (F81.81)6A03.1

 

۲. اپیدمیولوژی و شیوع

 

اختلال بدخطی یک ناتوانی یادگیری نسبتاً شایع است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر زندگی تحصیلی و اجتماعی افراد داشته باشد. درک الگوهای شیوع آن در جمعیت‌های مختلف برای برنامه‌ریزی مداخلات و حمایت‌های مناسب حیاتی است.

 

آمار شیوع در کودکان و بزرگسالان

 

تخمین‌های شیوع بدخطی در کودکان مدرسه‌ای متفاوت است، اما به طور کلی بین ۵ تا ۲۰ درصد گزارش شده است.3 مطالعات اخیرتر نشان می‌دهند که ۷ تا ۱۵ درصد از کودکان در سنین مدرسه با بدخطی دست و پنجه نرم می‌کنند.16 این دامنه وسیع در تخمین‌ها، تا حدی ناشی از تفاوت در تعاریف مورد استفاده برای بدخطی و همچنین چالش‌های مربوط به تشخیص دقیق و کامل آن است.14 بدخطی اغلب کمتر از حد واقعی تشخیص داده می‌شود یا به اشتباه به عنوان تنبلی یا بی‌دقتی تعبیر می‌شود، که این امر بر آمار دقیق شیوع تأثیر می‌گذارد.4

 

در بزرگسالان، بدخطی می‌تواند همچنان ادامه یابد و بر پیشرفت شغلی و فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارد.3 شواهد نشان می‌دهند که افراد مبتلا به اختلالات یادگیری خاص (SLD) و اختلال هماهنگی حرکتی رشدی (DCD) اغلب مشکلات خود را در بزرگسالی نیز حفظ می‌کنند.4 این امر نشان می‌دهد که بدخطی یک وضعیت مادام‌العمر است و صرفاً یک مرحله رشدی نیست.3

 

تفکیک بر حسب جنس، سن، و وضعیت شناختی

 

جنسیت: بدخطی، مانند بسیاری از وضعیت‌های نورودولپمنتال، در پسران شایع‌تر از دختران است.14 برخی مطالعات نسبت ۳:۱ را برای پسران به دختران گزارش کرده‌اند.16 این تفاوت جنسیتی ممکن است ناشی از سوگیری در ارجاع، تفاوت در بروز علائم بین جنسیت‌ها، یا انتظارات اجتماعی باشد.16 این موضوع اهمیت توسعه ابزارهای غربالگری و راهبردهای مداخله‌ای حساس به جنسیت را برای اطمینان از دریافت حمایت مناسب برای همه کودکان، بدون توجه به جنسیت، برجسته می‌کند.16

 

سن: بدخطی معمولاً در سنین مدرسه، زمانی که کودکان برای اولین بار نوشتن را یاد می‌گیرند، آشکار می‌شود.3 میانگین سن تشخیص بین ۸ تا ۹ سالگی است.16 با افزایش سن و افزایش تقاضاهای نوشتاری در مدرسه، علائم بدخطی بارزتر می‌شوند.15 تشخیص زودهنگام، حتی در سن ۵ سالگی، می‌تواند به کودکان کمک کند تا راهبردهای نوشتاری جدید را زودتر بیاموزند و تأثیر مشکلات گرافی‌موتور را در سال‌های اولیه دبستان کاهش دهد.15

 

وضعیت شناختی: بدخطی به عنوان ناتوانی در نوشتن تعریف می‌شود که با سطح هوشی و سن فرد، علی‌رغم آموزش کافی، ناسازگار است.4 این بدان معناست که بدخطی نشان‌دهنده تنبلی یا کمبود هوش نیست.3 افراد مبتلا به بدخطی دارای توانایی‌های شناختی طبیعی یا حتی بالا هستند، اما در تبدیل افکار خود به زبان نوشتاری با چالش مواجه می‌شوند.15 این موضوع اهمیت درک این اختلال به عنوان یک وضعیت نورولوژیک را برجسته می‌کند که نیازمند شناسایی، سازگاری و حمایت است، نه صرفاً تلاش بیشتر.22

 

۳. علل و آسیب‌شناسی (Etiology & Pathophysiology)

 

نوشتن یک فرآیند شناختی-حرکتی پیچیده است که نیازمند هماهنگی چندین سیستم مغزی است. اختلال در هر یک از این سیستم‌ها می‌تواند به بروز بدخطی منجر شود. علل بدخطی چندعاملی هستند و شامل عوامل نورولوژیک، رشدی، ژنتیکی و محیطی می‌شوند.

 

عوامل نورولوژیک، رشدی، ژنتیکی و محیطی مؤثر بر بروز بدخطی

 

عوامل نورولوژیک: بدخطی به عنوان یک وضعیت نورولوژیک شناخته می‌شود که ناشی از اختلال در فرآیندهای مغزی مرتبط با زبان و کنترل حرکتی است.1 این اختلالات می‌توانند شامل نقص در کنترل حرکتی ظریف، پردازش دیداری-فضایی، حافظه کاری و کدگذاری ارتوگرافیک (توانایی تشکیل، ذخیره و بازیابی حروف و نمادها) باشند.4 بدخطی اکتسابی، که معمولاً در بزرگسالان رخ می‌دهد، ناشی از آسیب مغزی، بیماری یا شرایط دژنراتیو است که منجر به از دست دادن مهارت‌های نوشتاری قبلی می‌شود.3 در مقابل، بدخطی رشدی به دشواری در کسب مهارت‌های نوشتاری در دوران کودکی اشاره دارد.3

 

عوامل رشدی: نوشتن یک مهارت پیچیده است که سال‌ها طول می‌کشد تا به طور کامل تسلط یابد و اتوماتیک شود.28 این فرآیند از نقاشی آغاز می‌شود و به تدریج با رشد کودک تمایز می‌یابد.28 عدم توسعه کافی مهارت‌های حرکتی ظریف و هماهنگی چشم و دست در سال‌های اولیه کودکی می‌تواند به بدخطی منجر شود.21 همچنین، برخی مطالعات نشان می‌دهند که معرفی زودهنگام زبان نوشتاری به کودکانی که به نقاط عطف رشدی خاصی (مانند ایجاد دست غالب و عبور از خط میانی بدن) نرسیده‌اند، ممکن است با بروز بدخطی مرتبط باشد.21

 

عوامل ژنتیکی: شواهد نشان می‌دهند که بدخطی اغلب در خانواده‌ها دیده می‌شود، که این امر به یک پیوند ژنتیکی احتمالی اشاره دارد.4 این عامل خطر، همراه با سایر اختلالات رشدی هم‌زمان، می‌تواند احتمال بروز بدخطی را افزایش دهد.4

 

عوامل محیطی: اگرچه بدخطی به دلیل عدم آموزش کافی یا عوامل روانی-اجتماعی ایجاد نمی‌شود 3, اما محیط آموزشی و حمایتی می‌تواند بر شدت و مدیریت آن تأثیر بگذارد.33 عدم شناسایی و مداخله زودهنگام در محیط مدرسه می‌تواند تأثیرات منفی بدخطی را تشدید کند.20

 

بررسی نقش عملکرد ناحیه‌های حرکتی مغز، مخچه، و قشر پره‌موتور

 

نوشتن یک فعالیت چندجزئی مغز است که شامل حافظه کاری، سازماندهی، درک و برنامه‌ریزی حرکتی است.14 اختلال در یک یا چند مورد از این عملکردهای مغزی می‌تواند منجر به بدخطی شود.14

 

قشر حرکتی (Motor Cortex): قشر حرکتی اولیه (M1) مسئول اجرای حرکات ارادی است، در حالی که قشر پره‌موتور (PM) و ناحیه حرکتی تکمیلی (SMA) در برنامه‌ریزی و آماده‌سازی حرکت نقش دارند.34 این نواحی سیگنال‌های عصبی را برای کنترل حرکت به نخاع و عضلات منتقل می‌کنند.34 در بدخطی، مشکل نه در اختلال عضلانی، بلکه در "اتوماتیک‌سازی" یکپارچگی فرآیندهای حرکتی و زبان است.35

 

مخچه (Cerebellum): مخچه به طور سنتی به عنوان مرکز تعادل و یادگیری حرکتی شناخته می‌شود.35 با این حال، شواهد فزاینده‌ای نشان می‌دهد که مخچه، به ویژه مخچه قدامی و خلفی راست، در توسعه تلفظ، املا و نوشتن نقش مهمی ایفا می‌کند؛ اینها فعالیت‌هایی هستند که تفکر بالاتر و حرکت را یکپارچه می‌کنند.14 در کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی (DCD) که اغلب با بدخطی هم‌پوشانی دارند، فعال‌سازی معیوب مدار قشر-مخچه، که برای یادگیری حرکتی آزمون و خطا ضروری است، مشاهده شده است.38

 

قشر پره‌موتور (Premotor Cortex) و سایر نواحی: نوشتن شامل شبکه‌های قشری دوجانبه گسترده‌ای است که شامل قشر سینگولیت قدامی، سوپرامارژینال و شکنج فرونتال می‌شود.36 نواحی عملکردی خاص شامل شکنج سوپرو-فرونتال چپ/شکنج فرونتال میانی، لوبول سوپرو-پاریتال چپ، لوبول پاریتال تحتانی چپ، شکنج زاویه‌ای، قشر حرکتی اولیه و قشر حسی-پیکری هستند.36 ناحیه نوشتاری اکسنر در لوب فرونتال نیز در حرکات انگشتان برای نوشتن نقش دارد.4 اختلال در این شبکه‌های گسترده سوپرااسپینال یا در مکان‌های قشری خاص می‌تواند به بدخطی منجر شود.37

 

۴. انواع بدخطی

 

بدخطی یک اختلال ناهمگون است که می‌تواند به اشکال مختلفی بروز کند، که هر یک با مجموعه‌ای از ویژگی‌های افتراقی مشخص می‌شوند. در ادبیات علمی، طبقه‌بندی‌های متفاوتی برای بدخطی ارائه شده است، اما سه نوع اصلی که اغلب مورد بحث قرار می‌گیرند، بدخطی نارساخوانی (Dyslexic Dysgraphia)، بدخطی حرکتی (Motor Dysgraphia) و بدخطی فضایی (Spatial Dysgraphia) هستند.3 این طبقه‌بندی‌ها به درک مکانیسم‌های زیربنایی و طراحی مداخلات هدفمند کمک می‌کنند.

 

Dyslexic Dysgraphia

 

بدخطی نارساخوانی، که گاهی اوقات به آن دیس‌اورتوگرافی (dysorthography) نیز گفته می‌شود، عمدتاً بر جنبه‌های پردازش زبان در نوشتن تأثیر می‌گذارد و اغلب نتیجه مستقیم نارساخوانی است.14

 

ویژگی‌های افتراقی:

  • کار نوشتاری خودبه‌خودی (بدون کپی یا رونویسی): معمولاً ناخوانا است.21

  • کار کپی‌شده: می‌تواند قابل قبول یا حتی خوب باشد.21 این تفاوت نشان می‌دهد که مشکل اصلی در تولید مستقل فرم حروف و ایده‌پردازی است، نه صرفاً در مهارت‌های حرکتی.

  • املا: به طور معمول به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و ضعیف است.14 این افراد در املای کلمات ناآشنا، غیرکلمات و کلمات با املای نامنظم مشکل دارند و اغلب به الگوهای صدا به حرف تکیه می‌کنند که منجر به اشتباهات املایی در کلمات نامنظم می‌شود.39

  • مهارت‌های حرکتی ظریف: حداقل نقص را نشان می‌دهند؛ سرعت ضربه زدن با انگشتان (معیاری برای سرعت حرکتی ظریف) معمولاً طبیعی است.21

  • نقاشی و ترسیم: معمولاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد.3

 

Motor Dysgraphia

 

بدخطی حرکتی ناشی از نقص در مهارت‌های حرکتی ظریف و هماهنگی است.3 این نوع بدخطی اغلب با دست‌خط ناخوانا و کند، مهارت‌های ضعیف در ترسیم و رونویسی، و سرعت پایین در ضربه زدن با انگشتان مشخص می‌شود.3

 

ویژگی‌های افتراقی:

  • مهارت‌های حرکتی ظریف: ضعیف هستند، شامل مهارت‌های حرکتی ظریف، قدرت عضلانی ضعیف، و ناهماهنگی حرکتی نامشخص.21

  • کار نوشتاری (خودبه‌خودی یا کپی‌شده): هر دو نوع کار نوشتاری ناخوانا یا ضعیف هستند.21 حتی اگر متن کپی شود، کیفیت دست‌خط ضعیف باقی می‌ماند.

  • نمونه‌های کوتاه نوشتاری: ممکن است با تلاش و زمان اضافی قابل قبول باشند، اما این کیفیت برای مدت طولانی حفظ نمی‌شود.39

  • گرفتن مداد: اغلب ضعیف یا نامناسب است، که منجر به فشار زیاد یا ناسازگار بر روی قلم می‌شود.4

  • املا: معمولاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و عادی است.39

  • سرعت ضربه زدن با انگشتان: غیرطبیعی است.3

  • نقاشی و ترسیم: معمولاً مشکل‌ساز است.3

 

Spatial Dysgraphia

 

بدخطی فضایی به مشکلات در درک فضایی مربوط می‌شود که بر فاصله بین حروف و توانایی ترسیم تأثیر می‌گذارد.3

 

ویژگی‌های افتراقی:

  • مشکلات دیداری-فضایی: نقص اصلی در این زمینه است.3

  • کار نوشتاری (خودبه‌خودی یا کپی‌شده): هر دو نوع کار نوشتاری ناخوانا هستند.21

  • املا و مهارت‌های حرکتی ظریف: معمولاً طبیعی هستند؛ سرعت ضربه زدن با انگشتان نیز طبیعی است.3

  • فاصله و قرارگیری: افراد در حفظ دست‌خط خود بر روی خطوط و حفظ فاصله مناسب بین کلمات و حروف مشکل دارند.3 ممکن است نوشتن عمودی یا تمرکز بر یک ناحیه از صفحه مشاهده شود.36

  • نقاشی و ترسیم: بسیار مشکل‌ساز است.3

این طبقه‌بندی‌ها در خالص‌ترین شکل خود توصیف شده‌اند، اما اغلب هم‌پوشانی بین انواع مختلف بدخطی وجود دارد و کودکان معمولاً ترکیبی از علائم را نشان می‌دهند.11

 

۵. تظاهرات بالینی و تشخیص افتراقی

 

تظاهرات بالینی بدخطی می‌تواند در سنین مختلف و در محیط‌های گوناگون، به ویژه در محیط مدرسه، متفاوت باشد. تشخیص افتراقی دقیق برای تمایز بدخطی از سایر اختلالات نورودولپمنتال و اطمینان از مداخلات مناسب حیاتی است.

 

علائم بارز، نحوه بروز در مدرسه

 

علائم بدخطی شامل طیف وسیعی از دشواری‌ها در فرآیند نوشتن است. این علائم می‌توانند شامل دست‌خط ناخوانا و/یا کند، فاصله نامنظم بین حروف و کلمات، اندازه و شکل نامنظم حروف، دشواری در شکل‌دهی حروف، حروف ناتمام، وارونگی یا جابجایی حروف، و ترکیب خط تحریری و چاپی باشند.3 افراد ممکن است هنگام نوشتن، کلمات را با صدای بلند بیان کنند، کلمات را در جملات حذف کنند، یا در ساختار جمله و رعایت قواعد دستور زبان (در نوشتن، نه در صحبت کردن) مشکل داشته باشند.3 سازماندهی و بیان افکار بر روی کاغذ نیز می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.3 علاوه بر این، افراد ممکن است از تکالیف نوشتاری اجتناب کنند.3

در محیط مدرسه، این علائم اغلب منجر به سوءتفاهم می‌شوند. دانش‌آموزان مبتلا به بدخطی ممکن است به اشتباه تنبل، بی‌انگیزه، بی‌دقت یا مضطرب تلقی شوند.4 این سوءتفاهم‌ها می‌توانند تأثیر جدی بر مسیر تحصیلی دانش‌آموزان داشته باشند.18 از آنجا که عمل فیزیکی نوشتن برای این دانش‌آموزان فوق‌العاده چالش‌برانگیز است، آن‌ها نمی‌توانند به طور مؤثر "آنچه را که می‌دانند" نشان دهند. این امر ممکن است منجر به شکست در امتحانات یا تکالیف شود، حتی اگر دانش و درک مطلب لازم را داشته باشند.3 مشکلات نوشتاری به طور مداوم با مبارزات تحصیلی و درک پایین از خود مرتبط هستند که می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد.3

 

تفاوت با ADHD، اختلال یادگیری خاص (SLD)، و اختلال هماهنگی حرکتی رشدی (DCD)

 

تشخیص افتراقی بدخطی از سایر اختلالات نورودولپمنتال برای ارائه مداخلات مناسب و جلوگیری از تشخیص‌های نادرست ضروری است. بدخطی تقریباً همیشه با سایر اختلالات یادگیری و/یا نورودولپمنتال هم‌زمان است.4

  • اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD): بدخطی اغلب با ADHD هم‌زمان است.3 علائم بدخطی ممکن است به اشتباه به عنوان صرفاً نشانه‌ای از نقص توجه یا پردازش دیداری-حرکتی کند در نظر گرفته شوند.4 تفاوت اصلی این است که ADHD عمدتاً با مشکلات رفتاری مانند بیش‌فعالی و تکانشگری تعریف می‌شود، در حالی که اختلال یادگیری خاص (SLD) بر مسائل شناختی و نقص در عملکردهای اجرایی تأکید دارد.43 با این حال، مشکلات شناختی و نقص در عملکردهای اجرایی می‌توانند از علائم اصلی ADHD نیز باشند.43

  • اختلال یادگیری خاص (SLD): در DSM-5، بدخطی تحت عنوان "اختلال یادگیری خاص با نقص در بیان نوشتاری" طبقه‌بندی می‌شود.2 این تشخیص یک چتر برای دشواری‌های پایدار در یادگیری و استفاده از مهارت‌های تحصیلی مرتبط با خواندن (نارساخوانی)، نوشتن (بدخطی) و ریاضیات (دیس‌کلکولیا) است.5 برای تشخیص SLD، مشکلات باید حداقل شش ماه ادامه داشته باشند، مهارت‌های تحصیلی به طور قابل توجهی پایین‌تر از حد انتظار برای سن فرد باشند، در سن مدرسه شروع شده باشند، و ناشی از سایر شرایط مانند ناتوانی ذهنی، مشکلات بینایی/شنوایی، یا عدم آموزش کافی نباشند.3

  • اختلال هماهنگی حرکتی رشدی (DCD): DCD با سطح هماهنگی حرکتی که به طور قابل توجهی پایین‌تر از حد انتظار برای سن تقویمی و هوش فرد است، مشخص می‌شود.44 بدخطی اغلب با DCD هم‌پوشانی دارد.4 در حالی که DCD عمدتاً بر کیفیت دست‌خط تأثیر می‌گذارد، نارساخوانی هم بر سرعت و هم تا حدی بر کیفیت دست‌خط تأثیر می‌گذارد.25 مهم است که توجه شود، افراد مبتلا به SLD و DCD ممکن است مشکلات خود را در بزرگسالی نیز حفظ کنند.4

تمایز دقیق بین این اختلالات نیازمند ارزیابی جامع است. به عنوان مثال، در حالی که نارساخوانی و بدخطی می‌توانند مشکلات املایی مشترکی داشته باشند، نارساخوانی به طور معمول توانایی فیزیکی نوشتن یا مهارت‌های حرکتی ظریف را مختل نمی‌کند، و بدخطی به طور معمول بر درک مطلب خواندن تأثیر نمی‌گذارد.4 این تفاوت‌ها برای طراحی مداخلات هدفمند و مؤثر حیاتی هستند.45

 

۶. روش‌های ارزیابی و تشخیص

 

تشخیص بدخطی یک فرآیند جامع است که نیازمند ارزیابی‌های چندگانه و همکاری تیمی از متخصصان است. هیچ آزمایش پزشکی واحدی برای تشخیص بدخطی وجود ندارد.15 در عوض، تشخیص بر اساس ارزیابی دقیق دشواری‌های نوشتاری فرد، سابقه تحصیلی، و ارزیابی‌های استاندارد شده انجام می‌شود.15

 

تست‌های استاندارد و ابزارهای نوروسایکولوژیک برای ارزیابی بدخطی

 

ارزیابی بدخطی شامل بررسی دقیق جنبه‌های مختلف نوشتن و مهارت‌های شناختی-حرکتی مرتبط است:

  • ارزیابی دست‌خط: شامل تست‌های رسمی برای ارزیابی خوانایی و سرعت دست‌خط است.15 مقیاس ارزیابی مختصر دست‌خط کودکان (BHK) که در فرانسه استفاده می‌شود و تست ارزیابی دقیق سرعت دست‌خط (DASH) از جمله ابزارهای استاندارد شده هستند.29

  • تست یکپارچگی دیداری-حرکتی (VMI): تست رشدی یکپارچگی دیداری-حرکتی بیری (Beery Developmental Test of Visuomotor Integration) توانایی فرد را در یکپارچه‌سازی مهارت‌های دیداری و حرکتی، که برای نوشتن ضروری است، ارزیابی می‌کند.15

  • ارزیابی‌های تحصیلی: متخصصان بهداشت و درمان با متخصصان آموزشی همکاری می‌کنند تا سابقه تحصیلی فرد، نقاط قوت و ضعف یادگیری، و میزان دشواری‌های نوشتاری او را تعیین کنند.15

  • ارزیابی‌های نوروسایکولوژیک: این ارزیابی‌ها به روشن شدن تشخیص بدخطی و درک عمیق‌تر ریشه‌های مشکلات و همچنین شناسایی نقاط قوت فرد کمک می‌کنند.31 این ارزیابی‌ها شامل بررسی حوزه‌های شناختی زیر هستند:

    • مهارت‌های حرکتی ظریف: از جمله سرعت ضربه زدن با انگشتان.3

    • مهارت‌های دیداری-فضایی: که بر فاصله بین حروف و توانایی ترسیم تأثیر می‌گذارد.2

    • حافظه کاری: از طریق تست‌هایی مانند Test of Memory and Learning-2 (TOMAL-2) و Wide Range Assessment of Memory and Learning-2 (WRAML-2).2

    • عملکردهای اجرایی: با استفاده از تست‌هایی مانند Rey Complex Figure Test و Behavior Rating Inventory of Executive Function (BRIEF).2

    • آگاهی واج‌شناختی: با تست‌هایی مانند Comprehensive Test of Phonological Processing (C-TOPP).2

    • آگاهی ارتوگرافیک: شامل موقعیت‌یابی حروف، توالی‌یابی و تشخیص الگوها در کلمات.14

    • نام‌گذاری خودکار سریع (Rapid Automatic Naming): سرعت نام‌گذاری کلمات، اشیا یا تصاویر.14

    • تست Feifer Assessment of Writing: یک تست جامع برای بررسی فرآیندهای شناختی، حرکتی و زبانی زیربنایی بیان نوشتاری.29

    • Askisi-Spelling Deficits (SD) neuropsychological web-based screener: ابزاری برای ارزیابی توانایی‌های شناختی و املایی در کودکان.50

 

نقش روان‌پزشک، نورولوژیست، کاردرمان‌گر و روان‌شناس بالینی

 

تشخیص و مدیریت بدخطی به بهترین نحو از طریق یک رویکرد تیمی چند رشته‌ای انجام می‌شود.36

  • روان‌پزشک: روان‌پزشکان می‌توانند اختلالات سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی را که اغلب با بدخطی هم‌زمان هستند، تشخیص داده و درمان کنند.22 آن‌ها در مؤلفه‌های پزشکی، روان‌شناختی و اجتماعی اختلالات روانی آموزش دیده‌اند و می‌توانند تست‌های تشخیصی، تجویز دارو و روان‌درمانی را ارائه دهند.53 نقش آن‌ها در مدیریت پیامدهای روانی-اجتماعی بدخطی بسیار مهم است.57

  • نورولوژیست: از آنجا که بدخطی یک وضعیت نورولوژیک است، نورولوژیست‌ها در تشخیص و مدیریت آن نقش دارند.3 آن‌ها می‌توانند علل نورولوژیک زمینه‌ای را بررسی کنند، به ویژه در موارد بدخطی اکتسابی یا زمانی که آسیب مغزی مشکوک است.3

  • کاردرمان‌گر (Occupational Therapist - OT): کاردرمان‌گران در ارزیابی و بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف، دست‌خط و فعالیت‌های روزمره زندگی که تحت تأثیر بدخطی قرار می‌گیرند، تخصص دارند.12 آن‌ها اگرچه بدخطی را تشخیص نمی‌دهند، اما ارزیابی‌های جامعی از الگوهای نوشتاری، مهارت‌های حرکتی و توانایی‌های کلی دست‌خط انجام می‌دهند و برنامه‌های درمانی فردی را توسعه می‌دهند.42 مداخلات آن‌ها شامل تقویت عضلات دست، بهبود گرفتن مداد، استفاده از تکنیک‌های یکپارچگی حسی و معرفی ابزارهای کمکی است.60

  • روان‌شناس بالینی/نوروسایکولوژیست: روان‌شناسان بالینی و نوروسایکولوژیست‌ها نقش کلیدی در تشخیص بدخطی دارند، به ویژه برای اهداف شناسایی خدمات مدرسه و سازگاری‌ها.2 آن‌ها ارزیابی‌های جامع شناختی از جمله تست‌های هوشی را انجام می‌دهند تا ناسازگاری بین پتانسیل فکری کودک و عملکرد نوشتاری واقعی او را شناسایی کنند.2 آن‌ها مهارت‌های شناختی زیربنایی مانند عملکردهای اجرایی، حافظه کاری و آگاهی واج‌شناختی را ارزیابی می‌کنند.2

همکاری بین این متخصصان، همراه با معلمان و خانواده‌ها، برای ایجاد یک برنامه جامع و فردی‌سازی شده برای حمایت از افراد مبتلا به بدخطی ضروری است.36

 

۷. درمان‌ها و مداخلات مؤثر

 

بدخطی یک وضعیت مادام‌العمر است و درمانی برای آن وجود ندارد.3 با این حال، مداخلات، سازگاری‌ها و خدمات ویژه می‌توانند به طور قابل توجهی توانایی‌های نوشتاری را بهبود بخشند و چالش‌های مرتبط با نوشتن را کاهش دهند.3 رویکرد درمانی باید جامع و فردی‌سازی شده باشد تا نیازهای خاص هر فرد را برآورده کند.15 تشخیص و مداخله زودهنگام برای دستیابی به بهترین نتایج حیاتی است.15

 

مداخلات کاردرمانی (Occupational Therapy)

 

کاردرمانی نقش محوری در مدیریت بدخطی ایفا می‌کند و بر بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف و برنامه‌ریزی حرکتی تمرکز دارد.12 کاردرمان‌گران با ارزیابی جامع الگوهای نوشتاری، مهارت‌های حرکتی و توانایی‌های کلی دست‌خط، یک برنامه درمانی فردی‌سازی شده را توسعه می‌دهند.60

  • توسعه مهارت‌های حرکتی ظریف: کاردرمان‌گران فعالیت‌هایی را برای تقویت عضلات دست و بهبود هماهنگی پیشنهاد می‌کنند. این فعالیت‌ها شامل بازی با خمیربازی یا گل رس (برای تقویت عضلات دست و انگشتان)، مهره‌بافی یا نخ کردن مهره‌ها (برای تقویت انگشتان و هماهنگی چشم و دست)، بریدن با قیچی (برای بهبود کنترل حرکات دست)، و استفاده از موچین برای برداشتن اشیاء کوچک (برای تقویت عضلات انگشتان) هستند.12

  • بهبود گرفتن مداد و وضعیت بدنی: کاردرمان‌گران به کودکان نحوه صحیح گرفتن مداد و وضعیت بدنی مناسب را آموزش می‌دهند تا ناراحتی و خستگی هنگام نوشتن کاهش یابد.12 آن‌ها ممکن است از ابزارهای تطبیقی مانند گریپ‌های مداد، مدادهای سنگین یا تخته‌های شیب‌دار استفاده کنند.57

  • تکنیک‌های یکپارچگی حسی: برای رفع حساسیت‌های حسی که ممکن است به دشواری در نوشتن کمک کنند (مانند تنظیم فشار قلم)، کاردرمان‌گران از تکنیک‌های یکپارچگی حسی استفاده می‌کنند. این شامل فعالیت‌هایی مانند بازی با سطل‌های حسی (برنج، شن، دانه‌های آب)، استفاده از پتوها یا جلیقه‌های وزنی، و نوشتن بر روی سطوح لمسی مانند شن یا خمیر ریش‌تراشی است.12

  • آموزش تکنیک‌های دست‌خط: کاردرمان‌گران به کودکان در تمرین شکل‌دهی حروف، اندازه و فاصله مناسب کمک می‌کنند. آن‌ها ممکن است از رویکردهای چندحسی (لمسی، شنیداری، دیداری) برای تقویت ارتباط بین حرکت و شکل‌دهی حروف استفاده کنند و تمرینات نوشتاری منظم را برای ایجاد حافظه عضلانی توصیه کنند.12

 

تمرینات حرکتی و هماهنگی چشم و دست

 

تمرینات هدفمند حرکتی و هماهنگی چشم و دست برای بهبود مهارت‌های نوشتاری در افراد مبتلا به بدخطی ضروری است:

  • تمرینات حرکتی ظریف: شامل "حس کردن حروف" (ردیابی حروف بزرگ با انگشتان برای آشنایی با شکل و حرکت)، "نوشتن بزرگ" (حرکت دادن کل بازو برای شکل‌دهی حروف در هوا یا روی کاغذهای بزرگ)، "حفر گل رس" (ورز دادن و شکل دادن گل رس برای تقویت عضلات دست و انگشتان)، و "تمرین نیشگون گرفتن" (نیشگون گرفتن اشیاء کوچک مانند مهره‌ها یا گیره‌های لباس برای تقویت عضلات ظریف دست).69

  • تمرینات هماهنگی چشم و دست: این تمرینات به مغز کمک می‌کنند تا ورودی بصری را با حرکات اندام فوقانی برای انجام یک عمل دقیق ترکیب کند.77 فعالیت‌ها شامل گرفتن (دستمال، بادکنک، توپ)، ترکاندن حباب‌ها، نقاشی کپی‌برداری (تکرار اشکال ساده)، بازی با آب (اسکوپ و ریختن)، و فعالیت‌های هدفمند دستیابی (مانند چسباندن برچسب‌ها روی خطوط یا رسیدن به اسباب‌بازی‌های متحرک) هستند.30 این فعالیت‌ها به بهبود قدرت شانه و مچ دست نیز کمک می‌کنند.77

 

استفاده از فناوری‌های کمکی (Assistive Technology)

 

فناوری‌های کمکی (AT) ابزارهای نوآورانه‌ای هستند که چالش‌های مرتبط با بدخطی را کاهش می‌دهند و مسیر یادگیری را برای کودکان متحول می‌کنند.71

  • نمونه‌ها:

    • نرم‌افزارهای تبدیل گفتار به متن (Speech-to-Text): به افراد اجازه می‌دهد تا افکار خود را به صورت شفاهی بیان کنند و نرم‌افزار آن را به متن نوشتاری تبدیل کند.12 این ابزار به ویژه برای کسانی که توانایی زبان شفاهی بهتری نسبت به مهارت‌های نوشتاری خود دارند، مفید است.80

    • ابزارهای پیش‌بینی کلمه (Word Prediction Tools): کلمات را هنگام تایپ پیش‌بینی می‌کنند و به سرعت بخشیدن به فرآیند نوشتن و تصحیح املا و دستور زبان کمک می‌کنند.71

    • سازمان‌دهنده‌های گرافیکی و ابزارهای نقشه‌برداری ذهن (Graphic Organizers & Mind Mapping Tools): به سازماندهی بصری ایده‌ها و افکار کمک می‌کنند که برای افراد دارای مشکل در سازماندهی نوشتاری مفید است.12

    • دستگاه‌های دیجیتال یادداشت‌برداری (Digital Note-Taking Devices): انعطاف‌پذیری در ثبت و سازماندهی اطلاعات را فراهم می‌کنند، مانند تایپ، ترسیم یا ضبط سخنرانی‌ها.71

    • ابزارهای نوشتاری تخصصی و قلم‌های تطبیقی (Specialized Writing Tools & Adaptive Pens): شامل قلم‌های ارگونومیک، گریپ‌های بزرگ‌تر، یا مکانیسم‌های تطبیق یافته برای راحت‌تر کردن نوشتن (مانند قلم‌های سنگین یا گریپ‌های مداد).57

    • ماشین‌حساب‌های گویا (Talking Calculators): اعداد و عملیات را با صدای بلند می‌خوانند و به بررسی دقت ورودی و خروجی کمک می‌کنند.80

  • اثربخشی: فناوری‌های کمکی و رویکردهای یکپارچه نتایج امیدوارکننده‌ای در افزایش مشارکت، دسترسی و توسعه مهارت‌ها نشان داده‌اند.81 آن‌ها بازخورد فوری و گیمیفیکیشن را برای ایجاد محیط‌های یادگیری انگیزشی ارائه می‌دهند.81 با این حال، چالش‌هایی مانند هزینه، زیرساخت و سواد دیجیتال ممکن است مانع دسترسی در برخی مناطق شوند.81

 

نقش خانواده و مدرسه

 

حمایت خانواده و مدرسه برای مدیریت مؤثر بدخطی و کمک به موفقیت تحصیلی و روانی-اجتماعی افراد مبتلا بسیار مهم است.

  • نقش خانواده:

    • ایجاد محیط حمایتی: والدین باید محیطی حمایتی و بدون قضاوت فراهم کنند.57

    • تشویق و تقویت مثبت: تشویق به خودبیانگری و خودابرازی، پرورش ذهنیت رشد، و ستایش تلاش به جای صرفاً دستاورد، می‌تواند اعتماد به نفس و انگیزه را افزایش دهد.12

    • استراتژی‌های عملی در خانه: تمرین مهارت‌های تایپ، استفاده از برنامه‌های دست‌خط، و تمرین شکل‌دهی حروف به روش‌های سرگرم‌کننده (مانند نوشتن در هوا، خمیر ریش‌تراشی یا شن).12 استفاده از گل رس برای تمرین شکل‌دهی حروف و تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف.76 تمرین داستان‌گویی سازمان‌یافته.76

    • آموزش والدین: برنامه‌های حمایتی هدفمند برای والدین می‌توانند مهارت‌های مقابله‌ای والدین را افزایش داده و پویایی کلی خانواده را بهبود بخشند.33 این برنامه‌ها راهبردهای عملی برای حمایت از فرزندان و مدیریت چالش‌های یادگیری را ارائه می‌دهند.33

  • نقش مدرسه (سازگاری‌ها و اصلاحات):

    • زمان اضافی: اختصاص زمان اضافی برای تکمیل تکالیف نوشتاری و امتحانات.3

    • روش‌های جایگزین برای پاسخ‌دهی: اجازه دادن به دانش‌آموزان برای پاسخ‌دهی شفاهی، دیکته کردن تکالیف به یک کاتب، یا استفاده از ضبط‌کننده صوتی.3

    • تقسیم وظایف: تقسیم تکالیف نوشتاری به مراحل کوچک‌تر و قابل مدیریت‌تر.11

    • ابزارهای سازماندهی: استفاده از چک‌لیست‌ها، سازمان‌دهنده‌های گرافیکی و دیاگرام‌ها برای کمک به سازماندهی افکار.3

    • ارائه یادداشت‌ها و طرح کلی: ارائه یادداشت‌های معلم یا طرح کلی جزئی برای کاهش نیاز به یادداشت‌برداری زیاد.12

    • عدم جریمه برای املا/دستور زبان: عدم کسر نمره برای اشتباهات املایی یا گرامری در پیش‌نویس‌ها یا برخی تکالیف.72

    • ابزارهای نوشتاری تخصصی: استفاده از کاغذهای دارای خطوط برجسته، مدادهای ضخیم‌تر یا گریپ‌های مداد.60

    • آموزش تایپ: تشویق به یادگیری مهارت‌های تایپ در سنین پایین برای افزایش سرعت و کارایی در نوشتن.12

این مداخلات و سازگاری‌ها در برنامه‌های آموزشی فردی (IEP) یا برنامه‌های ۵۰۴ (504 Plans) گنجانده می‌شوند تا حمایت‌های لازم را برای دانش‌آموزان فراهم کنند.74

 

۸. پیش‌آگهی و روند بهبود

 

درک پیش‌آگهی و روند طبیعی بدخطی برای مدیریت انتظارات و برنامه‌ریزی مداخلات بلندمدت ضروری است. بدخطی، به ویژه نوع رشدی آن، یک وضعیت مادام‌العمر است و به طور کامل "درمان" نمی‌شود.3 با این حال، با مداخلات مناسب، می‌توان مهارت‌ها را بهبود بخشید و تأثیر آن را بر زندگی فرد کاهش داد.

 

سیر طبیعی بدخطی در کودکان

 

بدخطی رشدی معمولاً در سال‌های اولیه مدرسه، زمانی که کودکان برای اولین بار نوشتن را یاد می‌گیرند، آشکار می‌شود.3 علائم ممکن است در طول سال‌های تحصیلی اولیه که توانایی نوشتن کودک در حال توسعه است، ناشناخته باقی بمانند و حتی تا بزرگسالی تشخیص داده نشوند.3 با افزایش تقاضاهای نوشتاری در مدرسه، دشواری‌ها بارزتر می‌شوند.15 شواهد نشان می‌دهد که در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به اختلالات یادگیری خاص (SLD) و اختلال هماهنگی حرکتی رشدی (DCD) مشکلات خود را در بزرگسالی نیز حفظ می‌کنند.4 مطالعات نشان داده‌اند که دانشجویان آموزش عالی مبتلا به بدخطی رشدی همچنان با دست‌خط، مهارت‌های حرکتی ظریف و عملکردهای روزمره مرتبط با حرکت، در مقایسه با همسالان خود بدون اختلالات نورودولپمنتال، مشکل قابل توجهی دارند.4 این امر نشان می‌دهد که بدخطی یک چالش پایدار است که نیازمند حمایت‌های طولانی‌مدت است.

 

مداخلات زودهنگام و عوامل مرتبط با پیش‌آگهی بهتر

 

اهمیت تشخیص و مداخله زودهنگام: تشخیص زودهنگام بدخطی، حتی در سن ۵ سالگی، می‌تواند به طور قابل توجهی تأثیر دشواری‌های گرافی‌موتور را در سال‌های اولیه دبستان کاهش دهد.26 هرچه زودتر بدخطی تشخیص داده شود، کودک می‌تواند راهبردهای نوشتاری جدید را زودتر بیاموزد.15 عدم تشخیص به موقع می‌تواند منجر به عدم دریافت مداخلات زودهنگام یا آموزش تخصصی در مهارت‌های مرتبط شود که با یادگیری زبان نوشتاری تداخل دارند.20

 

عوامل مرتبط با پیش‌آگهی بهتر:

  • مداخلات هدفمند و فردی‌سازی شده: مداخلاتی که بر اساس پروفایل‌های شناختی زیربنایی بدخطی طراحی می‌شوند، می‌توانند نتایج را بهینه کنند.83 این رویکرد به معنای درک دقیق نقاط قوت و ضعف هر فرد و طراحی برنامه‌هایی است که به نیازهای خاص آن‌ها پاسخ می‌دهد.15

  • رویکرد چند رشته‌ای: یک تیم بین‌حرفه‌ای با رویکرد یکپارچه به بدخطی، شامل نورولوژیست، نوروسایکولوژیست، روان‌پزشک، روان‌شناس، مددکار اجتماعی، کاردرمان‌گر و گفتاردرمان‌گر، می‌تواند به بهترین نتایج ممکن دست یابد.36 همکاری، تصمیم‌گیری مشترک و ارتباط مؤثر بین اعضای تیم برای یک نتیجه خوب کلیدی است.36

  • سازگاری‌ها و اصلاحات آموزشی: با توجه به ماهیت بدخطی، تلاش برای بهبود صرفاً از طریق تمرین بیشتر اغلب کافی نیست؛ سازگاری‌ها و اصلاحات در محیط آموزشی برای مدیریت موفقیت‌آمیز وضعیت ضروری هستند.3 این سازگاری‌ها به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند تا بدون غرق شدن در چالش‌های مکانیکی نوشتن، دانش خود را نشان دهند.3

  • حمایت خانواده و مدرسه: محیط حمایتی و بدون قضاوت در خانه و مدرسه، همراه با برنامه‌هایی که مهارت‌های مقابله‌ای والدین را افزایش می‌دهند و مدیریت محیط مدرسه را بهبود می‌بخشند، عوامل محافظتی مهمی برای رفاه و سازگاری آینده کودک هستند.33

  • تقویت انگیزه و خودکارآمدی: تشویق به ذهنیت رشد و ستایش تلاش، به جای صرفاً دستاورد، می‌تواند به کودکان کمک کند تا با چالش‌ها کنار بیایند و اعتماد به نفس خود را در طول زمان بهبود بخشند.12 این رویکرد به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا احساس قدرت و توانمندی داشته باشند، نه اینکه احساس کنند محیط آن‌ها را کنترل می‌کند.56

  • مدیریت هم‌زمانی: از آنجا که بدخطی اغلب با سایر اختلالات مانند ADHD و نارساخوانی هم‌زمان است، ارزیابی و مدیریت هم‌زمان این شرایط نیز برای پیش‌آگهی بهتر مهم است.14

پیش‌آگهی بدخطی عمدتاً به علت‌شناسی آن بستگی دارد.36 در حالی که بدخطی ممکن است با درمان مادام‌العمر بهبود یابد، بسیاری از بیماران توانایی نوشتن خود را به سطح اولیه خود بازنمی‌یابند.36 در مواردی که ناشی از اختلالات نورودژنراتیو باشد، انتظار می‌رود که به تدریج بدتر شود.36

 

۹. پیامدهای روانی-اجتماعی

 

اختلال بدخطی، فراتر از چالش‌های آکادمیک مستقیم، می‌تواند پیامدهای روانی-اجتماعی عمیقی برای افراد درگیر داشته باشد. این پیامدها می‌توانند بر اعتماد به نفس، سلامت روان و تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارند.

 

اثر بدخطی بر اعتماد به نفس، پیشرفت تحصیلی، مشکلات روان‌شناختی ثانویه و انزوای اجتماعی

 

  • اعتماد به نفس و درک از خود: دانش‌آموزان مبتلا به بدخطی اغلب با دست‌خط ناخوانا و سرعت پایین‌تر در نوشتن مواجه هستند، که می‌تواند منجر به احساس ناکافی بودن و حقارت شود.3 این احساس شکست و حقارت ممکن است فراتر از کلاس درس گسترش یابد و تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند.56 عدم توانایی در نشان دادن دانش خود بر روی کاغذ، حتی با وجود هوش طبیعی، می‌تواند به شدت به عزت نفس فرد لطمه بزند.3

  • پیشرفت تحصیلی: بدخطی تأثیر قابل توجهی بر عملکرد تحصیلی و مسیر آموزشی دانش‌آموزان دارد.3 دانش‌آموزان ممکن است به دلیل دشواری در تکمیل تکالیف نوشتاری، از همسالان خود عقب بمانند.3 این امر می‌تواند منجر به کاهش انگیزه و خستگی تحصیلی شود.32

  • مشکلات روان‌شناختی ثانویه: کودکان دارای اختلالات یادگیری، از جمله بدخطی، در معرض خطر بیشتری برای مشکلات رفتاری و عاطفی هستند.55 این افراد احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلالات اضطرابی دارند و به طور کلی مضطرب‌تر از همسالان خود هستند.55 استرس و اضطراب بالا مرتبط با تکالیف نوشتاری می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس و انگیزه شود.57 خشم و ناامیدی نیز از علائم شایع هستند، به ویژه زمانی که دانش‌آموزان احساس می‌کنند تلاش‌هایشان بی‌نتیجه است.56 در برخی موارد، این مشکلات می‌توانند به افسردگی و حتی افکار خودکشی منجر شوند، به خصوص اگر احساس ناامیدی مزمن وجود داشته باشد.56

  • انزوای اجتماعی: دشواری در برقراری ارتباط مؤثر از طریق نوشتن می‌تواند منجر به احساس انزوا و ناکافی بودن در موقعیت‌های اجتماعی شود.27 افراد مبتلا به اختلالات یادگیری خاص ممکن است در درک نشانه‌های کلامی و غیرکلامی (مانند حالات چهره و زبان بدن) مشکل داشته باشند که منجر به تعاملات ناخوشایند و مهارت‌های اجتماعی ضعیف می‌شود.55 این امر می‌تواند به عدم ارتباط اجتماعی و احساس تنهایی و انزوا دامن بزند.55

در مجموع، پیامدهای روانی-اجتماعی بدخطی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد و نیاز به یک رویکرد جامع که شامل حمایت‌های روان‌شناختی و اجتماعی در کنار مداخلات آموزشی و کاردرمانی است، را برجسته می‌کند.22

 

۱۰. پژوهش‌های نوین

 

پیشرفت‌های اخیر در نوروساینس، به ویژه در زمینه تصویربرداری عصبی، درک ما را از شبکه‌های مغزی دخیل در نوشتن و مکانیسم‌های زیربنایی بدخطی عمیق‌تر کرده است. این پژوهش‌ها مسیرهای جدیدی را برای تشخیص و مداخلات هدفمندتر هموار می‌کنند.

 

مرور مختصر جدیدترین یافته‌های نوروساینس درباره شبکه‌های مغزی دخیل در نوشتن، با ذکر مقالات چاپ‌شده در ۵ سال اخیر

 

  • شبکه‌های مغزی درگیر در نوشتن: نوشتن یک فرآیند پیچیده شناختی-حرکتی است که شبکه‌های گسترده‌ای از مناطق مغزی را فعال می‌کند. مطالعات تصویربرداری عصبی نشان داده‌اند که دست‌خط، در مقایسه با تایپ، شبکه گسترده‌تری از مناطق مغزی درگیر در پردازش حرکتی، حسی و شناختی را فعال می‌کند.85 تایپ کردن مدارهای عصبی کمتری را درگیر می‌کند و منجر به مشارکت شناختی منفعل‌تری می‌شود.85

    • مغز و یادگیری: مطالعات EEG با چگالی بالا (۲۰۲۴) نشان داده‌اند که هنگام نوشتن با دست، الگوهای اتصال مغزی بسیار پیچیده‌تر از تایپ کردن بر روی صفحه‌کلید هستند، که با الگوهای انسجام گسترده تتا/آلفا بین هاب‌ها و گره‌های شبکه در مناطق پاریتال و مرکزی مغز نشان داده می‌شود.86 ادبیات موجود نشان می‌دهد که الگوهای اتصال در این مناطق مغزی و در چنین فرکانس‌هایی برای تشکیل حافظه و کدگذاری اطلاعات جدید حیاتی هستند و بنابراین برای یادگیری مفید می‌باشند.86 این یافته‌ها تأکید می‌کنند که قرار گرفتن کودکان در معرض فعالیت‌های دست‌خط از سنین پایین برای ایجاد الگوهای اتصال عصبی که شرایط بهینه را برای یادگیری مغز فراهم می‌کنند، ضروری است.86

    • مناطق خاص مغزی: بدخطی معمولاً با آسیب‌های متعدد قشری و زیرقشری در مناطق عملکردی زبان مرتبط است.36 شبکه‌های قشری دوجانبه متعددی زبان نوشتاری را تولید می‌کنند، از جمله قشر سینگولیت قدامی، سوپرامارژینال و شکنج فرونتال.36 مناطق عملکردی شامل شکنج سوپرو-فرونتال چپ/شکنج فرونتال میانی، لوبول سوپرو-پاریتال چپ، لوبول پاریتال تحتانی چپ، شکنج زاویه‌ای، قشر حرکتی اولیه و قشر حسی-پیکری هستند.36 مخچه (به ویژه مخچه قدامی و خلفی راست) نیز درگیر است.36

  • پیشرفت‌های نوروایمیجینگ (fMRI و EEG):

    • fMRI و EEG: مطالعات fMRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی) و EEG (الکتروانسفالوگرافی) ابزارهای پرکاربردی برای بررسی تغییرات فعالیت مغزی هستند.87 fMRI و fNIRS (طیف‌سنجی مادون قرمز نزدیک عملکردی) می‌توانند برای نقشه‌برداری فضایی-زمانی فعالیت عصبی ترکیب شوند و بینش‌های جدیدی در مورد استراتژی‌های تشخیصی و درمانی ارائه دهند (Frontiers in Neurology, 2025).87

    • اتصال‌پذیری مغزی در بدخطی: مطالعات اتصال‌پذیری عملکردی fMRI نشان داده‌اند که گروه‌های دارای بدخطی و نارساخوانی در الگوهای اتصال‌پذیری عملکردی مغز متفاوت هستند.45 این تفاوت‌ها در مناطق خاص و تعداد کلی اتصالات عملکردی مشاهده می‌شوند و شواهد نورولوژیک و رفتاری همگرا برای متمایز بودن این اختلالات یادگیری خاص ارائه می‌دهند.45

    • تغییرات رشدی در قشر پره‌فرونتال: یک مطالعه جدید (۲۰۲۵) با استفاده از fNIRS و تبلت قلمی، تغییرات رشدی در قشر پره‌فرونتال (PFC) و اساس عصبی آن‌ها را در طول فعالیت‌های نوشتاری در کودکان و بزرگسالان بررسی کرده است.90 این یافته‌ها نشان می‌دهند که جانبی‌سازی قشر پره‌فرونتال راست نقش حیاتی در توسعه عملکرد اجرایی، که جزء لاینفک توسعه نوشتن است، ایفا می‌کند.90

    • شبکه‌های زبان در اختلالات نورودولپمنتال: پژوهش‌ها (Frontiers in Human Neuroscience, 2023) بر روی کودکان مبتلا به صرع لوب فرونتال و گیجگاهی، تغییرات در شبکه‌های عملکردی مغزی، از جمله سازماندهی مجدد مدارهای مغزی که از عملکردهای زبان پشتیبانی می‌کنند، را نشان داده‌اند.91 این کاهش اتصال‌پذیری عملکردی در مناطق شبکه زبان مغز می‌تواند نشان‌دهنده سازماندهی مجدد نامطلوب مغزی مرتبط با نقص‌های زبانی باشد.91 این تحقیقات به درک چگونگی تأثیر اختلالات نورودولپمنتال بر شبکه‌های زبان و، به تبع آن، بر مهارت‌های نوشتاری کمک می‌کنند.

این پژوهش‌های نوین به طور فزاینده‌ای بر پیچیدگی و تنوع مکانیسم‌های عصبی زیربنایی بدخطی تأکید دارند و نیاز به رویکردهای تشخیصی و درمانی دقیق‌تر و فردی‌سازی شده را برجسته می‌کنند.

 

نتیجه‌گیری

 

اختلال بدخطی (Dysgraphia) یک وضعیت نورودولپمنتال پیچیده و ناهمگون است که فراتر از صرف مشکلات دست‌خط صرف است و بر جنبه‌های مختلف بیان نوشتاری، از مکانیک تا سازماندهی و انسجام افکار، تأثیر می‌گذارد. این اختلال در طبقه‌بندی‌های رسمی پزشکی به عنوان "اختلال یادگیری خاص با نقص در بیان نوشتاری" شناخته می‌شود و می‌تواند پیامدهای آکادمیک، روانی-اجتماعی و شغلی قابل توجهی داشته باشد.

شیوع بدخطی در کودکان مدرسه‌ای قابل توجه است و در پسران شایع‌تر از دختران است. این اختلال اغلب با سایر اختلالات نورودولپمنتال مانند نارساخوانی، ADHD و DCD هم‌زمانی دارد که تشخیص و مدیریت آن را پیچیده‌تر می‌کند. آسیب‌شناسی بدخطی شامل اختلال در شبکه‌های گسترده مغزی، از جمله قشر حرکتی، قشر پره‌موتور و مخچه، و همچنین عوامل رشدی و ژنتیکی است.

تشخیص بدخطی نیازمند یک ارزیابی جامع توسط تیمی چند رشته‌ای شامل روان‌پزشکان، نورولوژیست‌ها، کاردرمان‌گران و روان‌شناسان بالینی است که از تست‌های استاندارد و ابزارهای نوروسایکولوژیک بهره می‌برند. مداخلات مؤثر، اگرچه بدخطی را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند به طور قابل توجهی مهارت‌های نوشتاری و کیفیت زندگی را بهبود بخشند. این مداخلات شامل کاردرمانی (تمرینات حرکتی ظریف، بهبود گرفتن مداد، یکپارچگی حسی)، تمرینات حرکتی و هماهنگی چشم و دست، و استفاده از فناوری‌های کمکی (مانند تبدیل گفتار به متن و پیش‌بینی کلمه) هستند. حمایت فعال خانواده و مدرسه از طریق سازگاری‌ها و اصلاحات آموزشی نیز برای موفقیت بلندمدت ضروری است.

پیش‌آگهی بدخطی، به ویژه با تشخیص و مداخله زودهنگام و رویکردی جامع، می‌تواند بهبود یابد، اگرچه این وضعیت معمولاً مادام‌العمر است. پیامدهای روانی-اجتماعی بدخطی، از جمله تأثیر بر اعتماد به نفس، پیشرفت تحصیلی، مشکلات روان‌شناختی ثانویه (مانند اضطراب و افسردگی) و انزوای اجتماعی، نیاز به توجه و حمایت روان‌شناختی را برجسته می‌کند.

پژوهش‌های نوین در نوروساینس، به ویژه با استفاده از fMRI و EEG، درک ما را از شبکه‌های مغزی دخیل در نوشتن و مکانیسم‌های زیربنایی بدخطی عمیق‌تر کرده‌اند. این تحقیقات نشان می‌دهند که دست‌خط الگوهای اتصال مغزی گسترده‌تری را نسبت به تایپ فعال می‌کند که برای یادگیری مفید است و مسیرهای جدیدی را برای مداخلات مبتنی بر شواهد باز می‌کنند. ادامه این پژوهش‌ها و ترجمه یافته‌های آن‌ها به عمل بالینی و آموزشی، برای بهبود تشخیص، درمان و کیفیت زندگی افراد مبتلا به بدخطی حیاتی است.

 

منابع

 

  1. UNESCO MGIEP. Dysgraphia. Available from: https://mgiep.unesco.org/dysgraphia

  2. Smart Kids with LD. Evaluating Your Child for Dysgraphia. Available from: https://www.smartkidswithld.org/first-steps/evaluating-your-child/evaluating-your-child-for-dysgraphia/

  3. Find-A-Code. 6A03.1 Developmental learning disorder with impairment in written expression - ICD-11 MMS. Available from: https://www.findacode.com/icd-11/code-1498766637.html

  4. Dysgraphia.life. What Is Dysgraphia? Science. Available from: https://www.dysgraphia.life/what-is-dysgraphia/science

  5. Lumpkin, C. Understanding The 5 Types of Dysgraphia & Key Signs. The LD Coach. Available from: https://theldcoach.com/five-types-of-dysgraphia/

  6. American Academy of Pediatrics. Types of Learning Problems. HealthyChildren.org. Available from: https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/learning-disabilities/Pages/Types-of-Learning-Problems.aspx

  7. ADDitude. What is Dysgraphia? Understanding Common Symptoms. Available from: https://www.additudemag.com/what-is-dysgraphia-understanding-common-symptoms/

  8. Learning Disabilities Society. Understanding DSM-5 Terminology for Learning Disabilities: A Shift Towards Clarity. Available from: https://ldsociety.ca/understanding-dsm-5-terminology-for-learning-disabilities-a-shift-towards-clarity/

  9. Western University. DLD, Specific Learning Disorder, Specific Learning Disability: What's the difference? Language and Working Memory Lab. Available from: https://www.uwo.ca/fhs/lwm/news/2022/02_16_DLDSLD.html

  10. Winkes, R. (2015). Developmental Dyslexia and Dysgraphia: What can We Learn from the One About the Other?. Frontiers in Psychology, 6, 2045. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2015.02045/full

  11. Neurodiversity Education Research Center. DYSGRAPHIA. Available from: https://neurodiversitycenter.org/wp-content/uploads/doc-dysgraphia-what-is.pdf

  12. ADDitude. Dysgraphia: A Disorder of Written Expression Signs and Symptoms. Available from: https://www.additudemag.com/what-is-dysgraphia-understanding-common-symptoms/

  13. Physiopedia. Dysgraphia. Available from: https://www.physio-pedia.com/Dysgraphia

  14. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  15. OccupationalTherapy.com. Dysgraphia 101- Introduction And Strategies For Understanding Dysgraphia in Children. Available from: https://www.occupationaltherapy.com/articles/dysgraphia-101-introduction-and-strategies-5327

  16. Lecours, A. R., & Parente, M. A. (2017). Acquired dysgraphia in adults following right or left-hemisphere stroke. Dementia & Neuropsychologia, 11(3), 297-304. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5619400/

  17. American Psychiatric Association. What Are Specific Learning Disorders?. Psychiatry.org. Available from: https://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/what-is-specific-learning-disorder

  18. Western University. DLD, Specific Learning Disorder, Specific Learning Disability: What's the difference? Language and Working Memory Lab. Available from: https://www.uwo.ca/fhs/lwm/news/2022/02_16_DLDSLD.html

  19. Find-A-Code. Developmental learning disorder - ICD-11 MMS. Available from: https://www.findacode.com/icd-11/block-2099676649.html

  20. Crown Counseling. Learning Disabilities Statistics: An Overview for 2025. Available from: https://crowncounseling.com/statistics/learning-disabilities/

  21. Al-Khafaji, M. A., & Al-Dulaimi, A. A. (2023). Lifetime prevalence of dysgraphia and associated family environment characteristics in primary schools. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/373589540_Lifetime_prevalence_of_dysgraphia_and_associated_family_environment_characteristics_in_primary_schools

  22. Let's Go Learn. Dyslexia vs Dysgraphia. Available from: https://www.letsgolearn.com/reading-assessment/dyslexia-vs-dysgraphia/

  23. Chung, P. J., Patel, D. R., & Nizami, I. (2020). Disorder of written expression and dysgraphia: definition, diagnosis, and management. Translational Pediatrics, 9(Suppl 1), S100–S109. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7082241/

  24. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  25. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  26. Physiopedia. Dysgraphia. Available from: https://www.physio-pedia.com/Dysgraphia

  27. Physiopedia. Dyslexia. Available from: https://www.physio-pedia.com/Dyslexia

  28. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2020). Neural Correlates in Learning Disabilities. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/341368180_Neural_Correlates_in_Learning_Disabilities

  29. Habib, M. (2021). Developmental dyslexia: what does neuroscience tell us?. Cortex, 140, 20-33. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8229928/

  30. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  31. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  32. Minnesota Neuropsychology. Dyslexia/Dysgraphia Evaluations. Available from: https://www.mnneuropsychology.com/clinical-services/dyslexia-dysgraphia.html

  33. El-Sayed, A. A., & El-Kashlan, M. (2017). Dysgraphia preliminary screening assessment test. Open Journal of Pediatrics and Child Health, 2(1), 139. Available from: https://www.reprodgroup.us/articles/OJPCH-7-139.php

  34. Verywell Mind. Dysgraphia: Symptoms, Types, Causes, Diagnosis, and Coping. Available from: https://www.verywellmind.com/dysgraphia-symptoms-types-causes-diagnosis-and-coping-6830077

  35. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  36. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). Handwriting activates a broader network of brain regions involved in motor, sensory, and cognitive processing. PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11943480/

  37. American Psychiatric Association. What Are Specific Learning Disorders?. Psychiatry.org. Available from: https://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/what-is-specific-learning-disorder

  38. Berninger, V. W., & Mayes, S. D. (2015). Profiles of cognitive, language, and behavioral characteristics of children with dysgraphia, dyslexia, and OWL LD: a study of the comorbidity of SLDs. Journal of Learning Disabilities, 48(4), 438-454. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4553247/

  39. Kales, H. C., & Gitlin, L. N. (2019). Neuropsychological Assessment of Children with Learning Disabilities. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/359616290_Neuropsychological_Assessment_of_Children_with_Learning_Disabilities

  40. Kales, H. C., & Gitlin, L. N. (2023). Handwriting: Acquisition and Role. PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10741997/

  41. Fun and Function. Occupational Therapy for Dysgraphia. Available from: https://funandfunction.com/blog/occupational-therapy-for-dysgraphia

  42. Verywell Mind. Dysgraphia: Symptoms, Types, Causes, Diagnosis, and Coping. Available from: https://www.verywellmind.com/dysgraphia-symptoms-types-causes-diagnosis-and-coping-6830077

  43. Sky Lakes Medical Center. Pediatric Occupational Therapy. Available from: https://www.skylakes.org/services/rehabilitation/pediatric-rehabilitation/pediatric-occupational-therapy/

  44. OccupationalTherapy.com. Ask the Experts: Dysgraphia in Children. Available from: https://www.occupationaltherapy.com/ask-the-experts/dysgraphia-in-children-4410

  45. ADDitude. What is Dysgraphia? Understanding Common Symptoms. Available from: https://www.additudemag.com/what-is-dysgraphia-understanding-common-symptoms/

  46. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). Understanding the Causes of Dysgraphia: A Review Study. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/391737262_Understanding_the_Causes_of_Dysgraphia_A_Review_Study

  47. Learning Disabilities Association of America. Mental Health and LD. Available from: https://ldaamerica.org/lda_today/mental-health-and-ld/

  48. International Dyslexia Association. Social-Emotional. Available from: https://dyslexiaida.org/social-emotional/

  49. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  50. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). Handwriting but not typewriting leads to widespread brain connectivity: a high-density EEG study with implications for the classroom. PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11943480/

  51. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  52. ADDitude. Dysgraphia in Children with ADHD: Signs and Symptoms. Available from: https://www.additudemag.com/dysgraphia-in-children-with-adhd-signs-and-symptoms/

  53. Lexercise. Dysgraphia Test. Available from: https://www.lexercise.com/tests/dysgraphia-test

  54. Kunhoth, J., Thadathil, R., & Thadathil, M. (2022). Automated Systems For Diagnosis of Dysgraphia in Children: A Survey and Novel Framework. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/361581698_Automated_Systems_For_Diagnosis_of_Dysgraphia_in_Children_A_Survey_and_Novel_Framework

  55. Homewood Health Centre. The Role of Occupational Therapy in Mental Health Treatment. Available from: https://homewoodhealthcentre.com/articles/the-role-of-occupational-therapy-in-mental-health-treatment/

  56. Johns Hopkins Medicine. Occupational Therapy for Mental Health. Available from: https://www.hopkinsmedicine.org/physical-medicine-rehabilitation/specialty-areas/occupational-therapy/mental-health-ot

  57. Hwang, S., & Kim, J. (2016). Characteristics of effective motor skills interventions for children with Developmental Coordination Disorder: A review study. European Journal of Adapted Physical Activity, 9(2), 3-12. Available from: https://eujapa.upol.cz/pdfs/euj/2016/02/03.pdf

  58. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). Gross-Motor-Based Interventions in Children with Developmental Coordination Disorder: A Systematic Review. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2077-0383/13/16/4609

  59. Magrid Education. How Assistive Technology for Dysgraphia Helps in Learning. Available from: https://magrid.education/how-assistive-technology-for-dysgraphia-helps-in-learning/

  60. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). From Motor Skills to Digital Solutions: Developmental Dysgraphia Interventions over Two Decades. PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12110418/

  61. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  62. Ghaffari, M., Ruan, Y., & Tan, L. (2025). Parental Support for Children with Specific Learning Disorders: A Scoping Review. Frontiers in Psychology, 16. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2025.1536894/full

  63. International Dyslexia Association. Understanding Dysgraphia. Available from: https://dyslexiaida.org/understanding-dysgraphia/

  64. Albaret, J. M., & Danna, J. (2023). Developmental Dysgraphia and Associated Neurodevelopmental Disorders. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-9067/10/12/1925

  65. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  66. Van Hoorn, J. F., Maathuis, C. G. B., & Hadders-Algra, M. (2013). Neural correlates of paediatric dysgraphia. Developmental Medicine & Child Neurology, 55(Suppl 4), 65–68. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24237283/

  67. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  68. Mayo Clinic. Learning disorders. Available from: https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/childrens-health/in-depth/learning-disorders/art-20046105

  69. Mangina, C. A., & Iarocci, G. (2017). Neuropsychometric battery for the differential diagnosis of specific learning disability and attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 39(8), 808-820. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5353019/

  70. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2017). Use of neuropsychological tests for the assessment of learning disabilities. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/317463967_Use_of_neuropsychological_tests_for_the_assessment_of_learning_disabilities

  71. Number Analytics. Dysgraphia: A Child Psychiatry Perspective. Available from: https://www.numberanalytics.com/blog/dysgraphia-child-psychiatry-perspective

  72. Verywell Mind. Dysgraphia: Symptoms, Types, Causes, Diagnosis, and Coping. Available from: https://www.verywellmind.com/dysgraphia-symptoms-types-causes-diagnosis-and-coping-6830077

  73. Longdom Publishing. Knowing Dysgraphia: A Better Understanding of the Neurological Underpinnings of Writing Disorders. Available from: https://www.longdom.org/open-access/knowing-dysgraphia-a-better-understanding-of-the-neurological-underpinnings-of-writing-disorders-1101503.html

  74. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  75. Care Options for Kids. How Occupational Therapy Can Help Children With Dysgraphia. Available from: https://careoptionsforkids.com/blog/occupational-therapy-for-dysgraphia/

  76. Boston Ability Center. Occupational Therapy for Dysgraphia. Available from: https://www.bostonabilitycenter.com/post/occupational-therapy-for-dysgraphia

  77. Child Mind Institute. Understanding Dysgraphia. Available from: https://childmind.org/article/understanding-dysgraphia/

  78. Smart Kids with LD. Evaluating Your Child for Dysgraphia. Available from: https://www.smartkidswithld.org/first-steps/evaluating-your-child/evaluating-your-child-for-dysgraphia/

  79. Hwang, S., & Kim, J. (2016). Characteristics of effective motor skills interventions for children with Developmental Coordination Disorder: A review study. European Journal of Adapted Physical Activity, 9(2), 3-12. Available from: https://eujapa.upol.cz/pdfs/euj/2016/02/03.pdf

  80. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). Gross-Motor-Based Interventions in Children with Developmental Coordination Disorder: A Systematic Review. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2077-0383/13/16/4609

  81. Reading Rockets. Assistive Technology for Kids with Learning Disabilities: An Overview. Available from: https://www.readingrockets.org/topics/learning-disabilities/articles/assistive-technology-kids-learning-disabilities-overview

  82. Assistive Technology Industry Association. Assistive Technology Outcomes and Benefits (ATOB). Available from: https://www.atia.org/wp-content/uploads/2020/06/ATOB-V14-FV.pdf

  83. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  84. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). A study and review of developmental dysgraphia in relation to acquired dysgraphia. ResearchGate. Available from: https://research-repository.uwa.edu.au/en/publications/a-study-and-review-of-developmental-dysgraphia-in-relation-to-acq

  85. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  86. Berninger, V. W., & Mayes, S. D. (2015). Profiles of cognitive, language, and behavioral characteristics of children with dysgraphia, dyslexia, and OWL LD: a study of the comorbidity of SLDs. Journal of Learning Disabilities, 48(4), 438-454. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4553247/

  87. Aksoy, N. G., & Günay, E. (2023). Attention Deficit Hyperactivity Disorder and Specific Learning Disorder: Clinical and Neuropsychological Overlap. Child Mental Health and Human Development, 1(1), 1-8. Available from: https://jag.journalagent.com/cm/pdfs/CM-30602-REVIEW-GUNAY_AKSOY.pdf

  88. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  89. Chung, P. J., Patel, D. R., & Nizami, I. (2020). Disorder of written expression and dysgraphia: definition, diagnosis, and management. Translational Pediatrics, 9(Suppl 1), S100–S109. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7082241/

  90. BillyLids Therapy. Understanding, Recognising and Managing Dysgraphia. Available from: https://billylidstherapy.com.au/insights/understanding-recognising-and-managing-dysgraphia

  91. Chung, P. J., Patel, D. R., & Nizami, I. (2020). Disorder of written expression and dysgraphia: definition, diagnosis, and management. Translational Pediatrics, 9(Suppl 1), S100–S109. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32206583/

  92. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  93. Ferré, S., & Capasso, R. (2022). Speech and Language Therapies for Acquired Central Dysgraphia: A Systematic Review. American Journal of Speech-Language Pathology, 31(5), 2390-2407. Available from: https://pubs.asha.org/doi/10.1044/2022_AJSLP-22-00042

  94. Care Options for Kids. How Occupational Therapy Can Help Children With Dysgraphia. Available from: https://careoptionsforkids.com/blog/occupational-therapy-for-dysgraphia/

  95. Fun and Function. Occupational Therapy for Dysgraphia. Available from: https://funandfunction.com/blog/occupational-therapy-for-dysgraphia

  96. Smart Kids with LD. Evaluating Your Child for Dysgraphia. Available from: https://www.smartkidswithld.org/first-steps/evaluating-your-child/evaluating-your-child-for-dysgraphia/

  97. Danna, J., & Albaret, J. M. (2018). Developmental Coordination Disorder and Dysgraphia: A Systematic Review. European Journal of Paediatric Neurology, 22(1), 1-8. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29605507/

  98. Pebbles Therapy Centre. 9 Best Fine Motor Skills Activities to Boost Handwriting for Kids. Available from: https://pebblestherapycentre.in/blog/fine-motor-skills-activities-to-boost-handwriting-for-kids/

  99. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2024). From Motor Skills to Digital Solutions: Developmental Dysgraphia Interventions over Two Decades. PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12110418/

  100. Plano Independent School District. Dysgraphia Booklet. Available from: https://www.pisd.edu/cms/lib/TX02215173/Centricity/Domain/2783/SRC-Dysgraphia-Booklet.pdf

  101. NAPA Center. 5 Hand-Eye Coordination Exercises. Available from: https://napacenter.org/hand-eye-coordination/

  102. Reading Rockets. Assistive Technology for Kids with Learning Disabilities: An Overview. Available from: https://www.readingrockets.org/topics/learning-disabilities/articles/assistive-technology-kids-learning-disabilities-overview

  103. Assistive Technology Industry Association. Assistive Technology Outcomes and Benefits (ATOB). Available from: https://www.atia.org/wp-content/uploads/2020/06/ATOB-V14-FV.pdf

  104. LD OnLine. Dysgraphia: Accommodations and Modifications. Available from: https://www.ldonline.org/ld-topics/writing-spelling/dysgraphia-accommodations-and-modifications

  105. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  106. McCloskey, M., & Rapp, B. (2017). Developmental dysgraphia: a framework for research. Journal of Learning Disabilities, 50(4), 384-397. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6238209/

  107. Ghaffari, M., Ruan, Y., & Tan, L. (2024). Resting-state functional magnetic resonance imaging in children and adolescents: A systematic review of typical brain connectivity development. PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11381617/

  108. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  109. American Psychiatric Association. What Are Specific Learning Disorders?. Psychiatry.org. Available from: https://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/what-is-specific-learning-disorder

  110. Zygouris, N. C., & Karageorgiou, C. (2024). The Askisi-Spelling Deficits Neuropsychological Web-Based Screener: Development and Validation. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-7102/15/4/452

  111. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2022). Assessing and Intervening with Children with Written Language Disorders. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/359675144_Assessing_and_Intervening_with_Children_with_Written_Language_Disorders

  112. SPOTSTX. Occupational Therapy and Dysgraphia/Dyslexia. Available from: https://spotstx.com/2019/02/05/occupational-therapy-and-dysgraphia-dyslexia/

  113. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  114. KidsCare Home Health. The Connection Between Core Strength & Dysgraphia in Children. Available from: https://kidscarehomehealth.com/connection-between-core-strength-dysgraphia-in-children/

  115. Phipps-Craig, S. (2014). A Study and Review of Developmental Dysgraphia in Relation to Acquired Dysgraphia. California State University, Monterey Bay. Available from: https://digitalcommons.csumb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1356&context=caps_thes

  116. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2012). Enhancing Eye-Hand Coordination with Therapy Intervention to Improve Visual-Spatial Abilities using 'The Re-training Approach' in Children with Down Syndrome: Three Case Studies. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/271123758_Enhancing_Eye-Hand_Coordination_with_Therapy_Intervention_to_Improve_Visual_Spatial_Abilities_using_'The_Re-training_Approach'_in_Children_with_Down_Syndrome_Three_Case_Studies

  117. NAPA Center. 5 Hand-Eye Coordination Exercises. Available from: https://napacenter.org/hand-eye-coordination/

  118. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  119. Ghaffari, M., Ruan, Y., & Tan, L. (2025). Parental Support for Children with Specific Learning Disorders: A Scoping Review. Frontiers in Psychology, 16. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2025.1536894/full

  120. LD OnLine. Dysgraphia: Accommodations and Modifications. Available from: https://www.ldonline.org/ld-topics/writing-spelling/dysgraphia-accommodations-and-modifications

  121. Phipps-Craig, S. (2014). A Study and Review of Developmental Dysgraphia in Relation to Acquired Dysgraphia. California State University, Monterey Bay. Available from: https://digitalcommons.csumb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1356&context=caps_thes

  122. McCloskey, M., & Rapp, B. (2017). Developmental dysgraphia: a framework for research. Journal of Learning Disabilities, 50(4), 384-397. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6238209/

  123. Döhla, D., & Heim, S. (2018). Developmental dysgraphia: Differential profiles and the role of auditory processing, visual magnocellular functions, and visual attention. Frontiers in Psychology, 9, 2006. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2018.02006/full

  124. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Neuroimaging: A Review of Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI) and Electroencephalography (EEG). PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10381462/

  125. Tanaka, K., & Kawamura, M. (2025). Developmental changes in prefrontal cortex activity during writing: A functional near-infrared spectroscopy study. PubMed. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40036905/

  126. Van der Weel, F. R., & Van der Meer, A. L. H. (2024). Handwriting but not typewriting leads to widespread brain connectivity: a high-density EEG study with implications for the classroom. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/378155772_Handwriting_but_not_typewriting_leads_to_widespread_brain_connectivity_a_high-density_EEG_study_with_implications_for_the_classroom

  127. Parente, M. A., & Lecours, A. R. (2023). Cerebral reorganization of language networks in children with frontal and temporal lobe epilepsies. Frontiers in Human Neuroscience, 17, 1253529. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/human-neuroscience/articles/10.3389/fnhum.2023.1253529/full

  128. Price, C. J., & Devlin, J. T. (2023). Clinical fMRI language mapping: A consensus report from the OHBM Working Group. Aperture Neuro, 1(1), 128149. Available from: https://apertureneuro.org/article/128149

  129. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  130. ADDitude. What is Dysgraphia? Understanding Common Symptoms. Available from: https://www.additudemag.com/what-is-dysgraphia-understanding-common-symptoms/

  131. Zygouris, N. C., & Karageorgiou, C. (2024). The Askisi-Spelling Deficits Neuropsychological Web-Based Screener: Development and Validation. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-7102/15/4/452

  132. Kales, H. C., & Gitlin, L. N. (2019). Neuropsychological Assessment of Children with Learning Disabilities. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/359616290_Neuropsychological_Assessment_of_Children_with_Learning_Disabilities

  133. Cleveland Clinic. Dysgraphia: What It Is, Symptoms, Diagnosis & Treatment. Available from: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23294-dysgraphia

  134. Danna, J., & Albaret, J. M. (2021). A pre-diagnosis tool for dysgraphia using graphomotor tests. Sensors, 21(21), 7026. Available from: https://www.mdpi.com/1424-8220/21/21/7026

  135. Wikipedia. Learning disability. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Learning_disability

  136. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  137. KidsCare Home Health. The Connection Between Core Strength & Dysgraphia in Children. Available from: https://kidscarehomehealth.com/connection-between-core-strength-dysgraphia-in-children/

  138. Van Hoorn, J. F., Maathuis, C. G. B., & Hadders-Algra, M. (2018). Enhancing Fine Motor and Handwriting Skills in Early Childhood. Northwest Iowa Community College. Available from: https://nwcommons.nwciowa.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1632&context=education_masters

  139. Prunty, M., Barnett, A. L., Wilmut, K., & Plumb, M. (2017). The nature of handwriting difficulties in children with dysgraphia. Developmental Medicine & Child Neurology, 59(12), 1243-1249. Available from: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02643294.2017.1376630

  140. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). From Motor Skills to Digital Solutions: Developmental Dysgraphia Interventions over Two Decades. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-9067/12/5/542

  141. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  142. American Academy of Pediatrics. Types of Learning Problems. HealthyChildren.org. Available from: https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/learning-disabilities/Pages/Types-of-Learning-Problems.aspx

  143. Dysgraphia.life. Accommodations. Available from: https://www.dysgraphia.life/accommodations

  144. Undivided.io. IEP and 504 Accommodations for Specific Learning Disabilities (SLD)s. Available from: https://undivided.io/resources/iep-and-504-accommodations-for-specific-learning-disabilities-sld-s-3072

  145. McCloskey, M., & Rapp, B. (2017). Developmental dysgraphia: a framework for research. Journal of Learning Disabilities, 50(4), 384-397. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6238209/

  146. Döhla, D., & Heim, S. (2018). Developmental dysgraphia: Differential profiles and the role of auditory processing, visual magnocellular functions, and visual attention. Frontiers in Psychology, 9, 2006. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2018.02006/full

  147. Berninger, V. W., & Mayes, S. D. (2015). Profiles of cognitive, language, and behavioral characteristics of children with dysgraphia, dyslexia, and OWL LD: a study of the comorbidity of SLDs. Journal of Learning Disabilities, 48(4), 438-454. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4473717/

  148. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2025). Neuroimaging: A Review of Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI) and Functional Near-Infrared Spectroscopy (fNIRS) Integration. Frontiers in Neurology. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/neurology/articles/10.3389/fneur.2025.1542075/full

  149. Van Hoorn, J. F., Maathuis, C. G. B., & Hadders-Algra, M. (2013). Neural correlates of paediatric dysgraphia. Developmental Medicine & Child Neurology, 55(Suppl 4), 65–68. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24237283/

  150. Rapp, B., & McCloskey, M. (2011). The cognitive neuropsychology of acquired dysgraphia. Frontiers in Psychology, 2, 239. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2011.00239/

  151. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  152. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  153. American Psychiatric Association. What Are Specific Learning Disorders?. Psychiatry.org. Available from: https://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/what-is-specific-learning-disorder

  154. Zygouris, N. C., & Karageorgiou, C. (2024). The Askisi-Spelling Deficits Neuropsychological Web-Based Screener: Development and Validation. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-7102/15/4/452

  155. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2022). Assessing and Intervening with Children with Written Language Disorders. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/359675144_Assessing_and_Intervening_with_Children_with_Written_Language_Disorders

  156. St Patrick's Mental Health Services. Multidisciplinary Teams. Available from: https://www.stpatricks.ie/about-us/multidisciplinary-teams

  157. Kales, H. C., & Gitlin, L. N. (2014). The Role of the Occupational Therapist in the Management of Neuropsychiatric Symptoms of Dementia in Clinical Settings. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/259392838_The_Role_of_the_Occupational_Therapist_in_the_Management_of_Neuropsychiatric_Symptoms_of_Dementia_in_Clinical_Settings

  158. KidsCare Home Health. The Connection Between Core Strength & Dysgraphia in Children. Available from: https://kidscarehomehealth.com/connection-between-core-strength-dysgraphia-in-children/

  159. Plano Independent School District. Dysgraphia Booklet. Available from: https://www.pisd.edu/cms/lib/TX02215173/Centricity/Domain/2783/SRC-Dysgraphia-Booklet.pdf

  160. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2012). Enhancing Eye-Hand Coordination with Therapy Intervention to Improve Visual-Spatial Abilities using 'The Re-training Approach' in Children with Down Syndrome: Three Case Studies. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/271123758_Enhancing_Eye-Hand_Coordination_with_Therapy_Intervention_to_Improve_Visual_Spatial_Abilities_using_'The_Re-training_Approach'_in_Children_with_Down_Syndrome_Three_Case_Studies

  161. NAPA Center. 5 Hand-Eye Coordination Exercises. Available from: https://napacenter.org/hand-eye-coordination/

  162. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  163. Ghaffari, M., Ruan, Y., & Tan, L. (2025). Parental Support for Children with Specific Learning Disorders: A Scoping Review. Frontiers in Psychology, 16. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2025.1536894/full

  164. LD OnLine. Dysgraphia: Accommodations and Modifications. Available from: https://www.ldonline.org/ld-topics/writing-spelling/dysgraphia-accommodations-and-modifications

  165. Phipps-Craig, S. (2014). A Study and Review of Developmental Dysgraphia in Relation to Acquired Dysgraphia. California State University, Monterey Bay. Available from: https://digitalcommons.csumb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1356&context=caps_thes

  166. McCloskey, M., & Rapp, B. (2017). Developmental dysgraphia: a framework for research. Journal of Learning Disabilities, 50(4), 384-397. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6238209/

  167. Döhla, D., & Heim, S. (2018). Developmental dysgraphia: Differential profiles and the role of auditory processing, visual magnocellular functions, and visual attention. Frontiers in Psychology, 9, 2006. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2018.02006/full

  168. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Neuroimaging: A Review of Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI) and Electroencephalography (EEG). PMC. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10381462/

  169. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2023). Dysgraphia. StatPearls. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559301/

  170. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  171. American Psychiatric Association. What Are Specific Learning Disorders?. Psychiatry.org. Available from: https://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/what-is-specific-learning-disorder

  172. Zygouris, N. C., & Karageorgiou, C. (2024). The Askisi-Spelling Deficits Neuropsychological Web-Based Screener: Development and Validation. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-7102/15/4/452

  173. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2022). Assessing and Intervening with Children with Written Language Disorders. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/359675144_Assessing_and_Intervening_with_Children_with_Written_Language_Disorders

  174. St Patrick's Mental Health Services. Multidisciplinary Teams. Available from: https://www.stpatricks.ie/about-us/multidisciplinary-teams

  175. Kales, H. C., & Gitlin, L. N. (2014). The Role of the Occupational Therapist in the Management of Neuropsychiatric Symptoms of Dementia in Clinical Settings. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/259392838_The_Role_of_the_Occupational_Therapist_in_the_Management_of_Neuropsychiatric_Symptoms_of_Dementia_in_Clinical_Settings

  176. KidsCare Home Health. The Connection Between Core Strength & Dysgraphia in Children. Available from: https://kidscarehomehealth.com/connection-between-core-strength-dysgraphia-in-children/

  177. Plano Independent School District. Dysgraphia Booklet. Available from: https://www.pisd.edu/cms/lib/TX02215173/Centricity/Domain/2783/SRC-Dysgraphia-Booklet.pdf

  178. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2012). Enhancing Eye-Hand Coordination with Therapy Intervention to Improve Visual-Spatial Abilities using 'The Re-training Approach' in Children with Down Syndrome: Three Case Studies. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/271123758_Enhancing_Eye-Hand_Coordination_with_Therapy_Intervention_to_Improve_Visual_Spatial_Abilities_using_'The_Re-training_Approach'_in_Children_with_Down_Syndrome_Three_Case_Studies

  179. NAPA Center. 5 Hand-Eye Coordination Exercises. Available from: https://napacenter.org/hand-eye-coordination/

  180. HelpGuide. Learning Disabilities and Disorders. Available from: https://www.helpguide.org/family/learning-disabilities/learning-disabilities-and-disorders

  181. Ghaffari, M., Ruan, Y., & Tan, L. (2025). Parental Support for Children with Specific Learning Disorders: A Scoping Review. Frontiers in Psychology, 16. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2025.1536894/full

  182. LD OnLine. Dysgraphia: Accommodations and Modifications. Available from: https://www.ldonline.org/ld-topics/writing-spelling/dysgraphia-accommodations-and-modifications

  183. Phipps-Craig, S. (2014). A Study and Review of Developmental Dysgraphia in Relation to Acquired Dysgraphia. California State University, Monterey Bay. Available from: https://digitalcommons.csumb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1356&context=caps_thes

  184. McCloskey, M., & Rapp, B. (2017). Developmental dysgraphia: a framework for research. Journal of Learning Disabilities, 50(4), 384-397. Available from: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6238209/

  185. Döhla, D., & Heim, S. (2018). Developmental dysgraphia: Differential profiles and the role of auditory processing, visual magnocellular functions, and visual attention. Frontiers in Psychology, 9, 2006. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2018.02006/full

  186. Number Analytics. The Ultimate Guide to Motor Cortex Electrophysiology and Neuropsychology. Available from: https://www.numberanalytics.com/blog/ultimate-guide-motor-cortex-electrophysiology-neuropsychology

  187. Untapped Learning. Dysgraphia. YouTube. Available from: https://www.youtube.com/watch?v=CZw6P2uESbs

  188. Wikipedia. Dysgraphia. Available from: https://en.wikipedia.org/wiki/Dysgraphia

  189. Chung, P. J., Patel, D. R., & Nizami, I. (2023). Dysgraphia and Dyslexia Indicators: Analyzing Children’s Writing. Journal of Learning Disabilities, 56(6), 467-477. Available from: https://www.researchgate.net/publication/373212401_Dysgraphia_and_Dyslexia_Indicators_Analyzing_Children%27s_Writing

  190. Zygouris, N. C., & Karageorgiou, C. (2024). The Askisi-Spelling Deficits Neuropsychological Web-Based Screener: Development and Validation. MDPI. Available from: https://www.mdpi.com/2227-7102/15/4/452

  191. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2022). Assessing and Intervening with Children with Written Language Disorders. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/359675144_Assessing_and_Intervening_with_Children_with_Written_Language_Disorders

  192. St Patrick's Mental Health Services. Multidisciplinary Teams. Available from: https://www.stpatricks.ie/about-us/multidisciplinary-teams

  193. Kales, H. C., & Gitlin, L. N. (2014). The Role of the Occupational Therapist in the Management of Neuropsychiatric Symptoms of Dementia in Clinical Settings. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/259392838_The_Role_of_the_Occupational_Therapist_in_the_Management_of_Neuropsychiatric_Symptoms_of_Dementia_in_Clinical_Settings

  194. KidsCare Home Health. The Connection Between Core Strength & Dysgraphia in Children. Available from: https://kidscarehomehealth.com/connection-between-core-strength-dysgraphia-in-children/

  195. American Academy of Pediatrics. Types of Learning Problems. HealthyChildren.org. Available from: https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/learning-disabilities/Pages/Types-of-Learning-Problems.aspx

  196. Plano Independent School District. Dysgraphia Booklet. Available from: https://www.pisd.edu/cms/lib/TX02215173/Centricity/Domain/2783/SRC-Dysgraphia-Booklet.pdf

  197. Al-Dujaili, A. H., & Al-Khafaji, M. A. (2012). Enhancing Eye-Hand Coordination with Therapy Intervention to Improve Visual-Spatial Abilities using 'The Re-training Approach' in Children with Down Syndrome: Three Case Studies. ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/publication/271123758_Enhancing_Eye-Hand_Coordinati

این مطالب برای شما سودمند خواهند بود

بهترین نرم افزار آموزش تخصصی سلامت

بوتاکس میگرن به همراه زیبایی

کانال یوتیوب باشگاه مغز

بیوگرافی دکتر عمادی

فشار مغز

تشخیص و درمان سردردها

همه چیز در باره بوتاکس میگرن

دیسک کمر، سیاتیک، تنگی کانال نخاع

اصول تغذیه سالم برای مغز

قوانین خواب آرام

با مغز خود به زبان ساده آشنا شوید

هر آنچه لازم است در باره میگرن بدانید

غذاهایی که سردرد را بدتر می کنند

درمانهای میگرن


نظراتــــــ