متخصص مغز و اعصاب و بوتاکسهای تخصصی
شیراز. خیابان زند. خیابان نشاط( شهید عبائیان). ساختمان دی
شماره تماس : 07132308943 - 09174525043
راهنمای عملی برای درک و تغییر الگوهای ذهنی
مریم ۳۲ ساله است و در هر رابطه عاشقانه که وارد می‌شود، مدام احساس می‌کند که شریک زندگی‌اش او را رها خواهد کرد. حتی زمانی که همسرش کاملاً عاشق و وفادار است، مریم نمی‌تواند این نگرانی را کنار بگذارد و مرتب از او سوال می‌کند: "واقعاً مرا دوست داری؟" یا "مطمئنی که قرار نیست مرا ترک کنی؟" این الگو در تمام روابط مریم تکرار می‌شود.
طرحواره (Schema) یک الگوی ذهنی پایدار و گسترده است که شامل خاطرات، احساسات، شناخت‌ها و حس‌های بدنی می‌شود. این الگوها معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرند و بر نحوه تفسیر ما از خود، دیگران و جهان تأثیر می‌گذارند.
بر اساس تحقیقات جفری یانگ (Jeffrey Young)، طرحواره‌ها به عنوان "تم‌های عمیق و گسترده" عمل می‌کنند که:
Jeffrey Young خالق درمان بر مبنای طرحواره ها
1. عمق و گستردگی: طرحواره‌ها تنها یک باور ساده نیستند، بلکه شامل مجموعه‌ای از احساسات، تصاویر ذهنی، خاطرات و حس‌های بدنی هستند.
2. پایداری: این الگوها معمولاً مقاوم در برابر تغییر هستند و حتی در مواجهه با شواهد متضاد، همچنان فعال باقی می‌مانند.
3. آشنایی: طرحواره‌ها برای فرد آشنا و "طبیعی" به نظر می‌رسند، حتی اگر مشکل‌ساز باشند.
4. فعال‌سازی: طرحواره‌ها همیشه فعال نیستند، بلکه توسط موقعیت‌های مشخص برانگیخته می‌شوند.
طرحواره‌ها در نتیجه عدم تأمین نیازهای بنیادین در کودکی شکل می‌گیرند. یانگ پنج نیاز اصلی را شناسایی کرده است:
طرحواره‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
طرحواره‌های سازگار: الگوهای ذهنی سالم که به ما کمک می‌کنند تا در زندگی موفق باشیم.
طرحواره‌های ناسازگار اولیه: الگوهای مضر که مانع رشد و خوشبختی ما می‌شوند. یانگ ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه را شناسایی کرده است.
طرحواره‌ها مانند "فیلترهای ذهنی" عمل می‌کنند که:
بازگشت به مثال مریم: او احتمالاً دارای طرحواره "رهاسازی/عدم ثبات" است. این طرحواره باعث می‌شود او حتی در روابط امن، مرتب نگران رهاسازی باشد و رفتارهایی انجام دهد که ممکن است همسرش را خسته کند.
علی ۴۰ ساله است و در محیط کار همیشه احساس می‌کند که کافی نیست. حتی زمانی که پروژه‌ای را به بهترین شکل تکمیل می‌کند، فکر می‌کند که "اگر پدرم این کار را می‌دید، باز هم راضی نمی‌شد." پدر علی فردی بسیار سخت‌گیر بود که هرگز از کارهای پسرش تعریف نمی‌کرد و همیشه می‌گفت: "باید بهتر از این باشی."
دوران کودکی و نوجوانی حساس‌ترین زمان برای شکل‌گیری طرحواره‌ها محسوب می‌شود. مغز در این دوران در حال رشد است و تجربیات اولیه بر ساختار عصبی تأثیر می‌گذارند. تحقیقات نشان می‌دهند که تجربیات کودکی بر:
تأثیر عمیق و پایداری می‌گذارند.
بر اساس نظریه یانگ، چهار منبع اصلی برای شکل‌گیری طرحواره‌های ناسازگار وجود دارد:
این شامل تجربیات آسیب‌زا مانند:
حتی در غیاب آزار آشکار، عدم تأمین نیازهای عاطفی کودک می‌تواند منجر به تشکیل طرحواره شود:
گاهی والدین با اشباع بیش از حد نیازهای کودک، زمینه تشکیل طرحواره‌ها را فراهم می‌کنند:
کودک به طور ناخودآگاه ویژگی‌های منفی والدین یا مراقبان را درونی می‌کند:
سبک والدگری نقش مهمی در شکل‌گیری طرحواره‌ها دارد:
تحقیقات نشان می‌دهند که دوره‌های مختلف کودکی برای تشکیل طرحواره‌های خاص اهمیت بیشتری دارند:
سال‌های اول زندگی (۰-۲ سال): اساس تشکیل طرحواره‌های مربوط به اعتماد و امنیت دوران پیش‌دبستانی (۳-۵ سال): شکل‌گیری طرحواره‌های مربوط به استقلال و شایستگی دوران مدرسه (۶-۱۱ سال): تشکیل طرحواره‌های مربوط به عملکرد و پذیرش اجتماعی دوران نوجوانی (۱۲-۱۸ سال): تکمیل طرحواره‌های مربوط به هویت و روابط
همه کودکانی که در معرض تجربیات منفی قرار می‌گیرند، دچار طرحواره‌های ناسازگار نمی‌شوند. عوامل محافظ‌کننده شامل:
فرهنگ و جامعه نیز در شکل‌گیری طرحواره‌ها نقش دارند:
بازگشت به مثال علی: پدر او با داشتن انتظارات غیرواقع‌بینانه و عدم تعریف از کارهای پسرش، زمینه تشکیل طرحواره "عیب‌یابی/شرم" را فراهم کرد. علی در کودکی یاد گرفت که "هرگز کافی نیست" و این باور عمیق تا بزرگسالی با او همراه ماند.
سارا ۲۸ ساله است و در تمام روابط دوستانه‌اش احساس می‌کند که "متفاوت" است. وقتی دوستانش درباره مسائل عادی صحبت می‌کنند، او احساس می‌کند که هیچ‌وقت نمی‌تواند مانند آن‌ها باشد. همیشه فکر می‌کند که چیزی در او اشتباه است و دیگران اگر او را واقعاً بشناسند، دوستش نخواهند داشت.
یانگ ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه را در پنج حوزه اصلی طبقه‌بندی کرده است:
این حوزه شامل طرحواره‌هایی است که بر پایه عدم امکان تشکیل روابط امن و قابل اعتماد شکل گرفته‌اند.
تعریف: باور به اینکه افراد مهم زندگی، عاطفی ناپایدار و غیرقابل اعتماد هستند.
نشانه‌ها:
مثال: "مطمئنم که او مرا ترک خواهد کرد، همیشه همین اتفاق می‌افتد."
تعریف: انتظار آسیب، سوءاستفاده، دروغ یا فریب از سوی دیگران.
مثال: "نمی‌توانم به کسی اعتماد کنم، همه قصد سوءاستفاده دارند."
تعریف: باور به اینکه نیازهای عاطفی هرگز به طور کافی تأمین نخواهد شد.
سه نوع محرومیت:
مثال: "کسی واقعاً مرا درک نمی‌کند یا برایم اهمیت نمی‌دهد."
تعریف: احساس عمیق اینکه فرد معیوب، بد یا غیرقابل دوست داشتن است.
مثال: "اگر مرا واقعاً بشناسند، متوجه خواهند شد که آدم بدی هستم."
تعریف: احساس جدایی از جهان، متفاوت بودن از دیگران، یا عدم تعلق به گروه.
مثال: "هرگز جایی تعلق نداشته‌ام، همیشه غریبه هستم."
این حوزه مربوط به ناتوانی در جدایی از والدین و عملکرد مستقل است.
تعریف: باور به عدم توانایی در انجام مسئولیت‌های روزمره بدون کمک زیاد دیگران.
مثال: "نمی‌توانم خودم با مسائل کنار بیایم، نیاز به کمک دارم."
تعریف: ترس بیش از حد از بلایای غیرقابل کنترل که قرار است اتفاق بیفتد.
انواع:
مثال: "مطمئنم که چیز بدی در راه است، همیشه نگران سلامتی‌ام هستم."
تعریف: درگیری عاطفی بیش از حد با یک یا چند نفر، اغلب والدین، به قیمت فردیت.
مثال: "نمی‌دانم بدون او چه کسی هستم، نمی‌توانم تصمیم بگیرم."
تعریف: باور به اینکه فرد شکست خورده، شکست خواهد خورد، یا اساساً در زمینه‌های عملکرد کمتر از همسالان است.
مثال: "در هر کاری شکست می‌خورم، شایسته موفقیت نیستم."
این حوزه مربوط به عدم توانایی در تعیین حدود و خودکنترلی است.
تعریف: باور به اینکه فرد برتر از دیگران است و مستحق امتیازات و حقوق خاصی است.
مثال: "من خاص هستم و نباید مثل دیگران منتظر بمانم."
تعریف: عدم توانایی در کنترل احساسات یا کنترل رفتار کافی برای دستیابی به اهداف.
مثال: "نمی‌توانم خودم را کنترل کنم، همیشه کارهای غلط می‌کنم."
این حوزه شامل تمرکز بیش از حد بر نیازهای دیگران به قیمت نیازهای خود است.
تعریف: تسلیم به کنترل دیگران به دلیل احساس اجبار، معمولاً برای اجتناب از خشم یا رهاسازی.
دو نوع:
مثال: "باید آنچه دیگران می‌خواهند انجام دهم، نمی‌توانم مخالفت کنم."
تعریف: تمرکز بیش از حد بر برآوردن نیازهای دیگران به قیمت نیازهای خود.
تعریف: تأکید بیش از حد بر کسب تأیید، شناخت یا توجه دیگران.
مثال: "ارزش من به این بستگی دارد که دیگران چه فکری درباره‌ام دارند."
این حوزه شامل سرکوب احساسات خودانگیخته و تأکید بیش از حد بر کنترل است.
تعریف: تمرکز مداوم بر جنبه‌های منفی زندگی در حالی که جنبه‌های مثبت نادیده گرفته می‌شود.
مثال: "همیشه چیزی اشتباه پیش می‌آید، نمی‌توان به چیزی امیدوار بود."
تعریف: سرکوب بیش از حد احساسات و رفتارهای خودانگیخته.
چهار نوع بازداری:
تعریف: باور به اینکه باید همیشه به بالاترین استانداردها دست یافت و هر اشتباهی غیرقابل قبول است.
سه نوع:
تعریف: باور به اینکه افرادی که اشتباه می‌کنند، باید شدیداً تنبیه شوند.
مثال: "کسانی که اشتباه می‌کنند، باید سزای عملشان را پس بدهند."
بازگشت به مثال سارا: او دارای طرحواره "انزوای اجتماعی/بیگانگی" است. این طرحواره باعث می‌شود حتی در میان دوستانش احساس کند که "متفاوت" است و به گروه تعلق ندارد.
محمد ۳۵ ساله است و دارای طرحواره "عیب‌یابی/شرم" است. او سه شیوه مختلف برای مقابله با این طرحواره استفاده می‌کند: گاهی کاملاً از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کند (اجتناب)، گاهی آنقدر مودب و فروتن رفتار می‌کند که هیچ‌کس نتواند نقصی در او پیدا کند (تسلیم)، و گاهی با رفتاری خیلی مغرور و برتری‌جویانه سعی می‌کند نشان دهد که هیچ مشکلی ندارد (جبران).
سبک‌های مقابله‌ای (Coping Styles) راه‌هایی هستند که افراد برای مقابله با طرحواره‌های فعال‌شده خود استفاده می‌کنند. یانگ سه سبک اصلی را شناسایی کرده است:
در این سبک، فرد کاملاً تسلیم طرحواره می‌شود و آن را به عنوان حقیقت می‌پذیرد.
برای طرحواره رهاسازی:
برای طرحواره عیب‌یابی:
برای طرحواره شکست:
مزایا:
معایب:
فرد سعی می‌کند از موقعیت‌ها، افکار یا احساساتی که طرحواره را فعال می‌کنند، دوری کند.
اجتناب شناختی:
اجتناب عاطفی:
اجتناب رفتاری:
برای طرحواره عدم اعتماد:
برای طرحواره وابستگی:
برای طرحواره محرومیت عاطفی:
فرد رفتاری کاملاً مخالف با طرحواره از خود نشان می‌دهد تا احساس برتری و قدرت پیدا کند.
هر سه سبک مقابله‌ای می‌توانند طرحواره‌ها را حفظ کنند:
تسلیم → تأیید طرحواره → تقویت اجتناب → عدم مواجهه → ادامه طرحواره جبران → پنهان کردن → عدم درمان
اولین گام شناسایی سبک مقابله‌ای غالب است:
بازگشت به مثال محمد: او باید بیاموزد که به جای اجتناب، تسلیم یا جبران، با طرحواره "عیب‌یابی/شرم" خود مواجه شود. این شامل پذیرش نقاط ضعف بدون شرم، درخواست حمایت هنگام نیاز، و تمرین خود-شفقت است.
فاطمه ۳۰ ساله است و اخیراً متوجه شده که الگوهای مشخصی در زندگی‌اش تکرار می‌شوند. در محیط کار، همیشه بیشتر از همه کار می‌کند اما احساس می‌کند که قدردانی نمی‌شود. در روابط عاشقانه، همیشه کسانی را انتخاب می‌کند که به او نیاز دارند اما عشق کمی به او می‌دهند. در خانواده، همیشه میانجی مشکلات است. فاطمه نمی‌داند چرا همیشه این الگوها تکرار می‌شوند.
طرحواره‌ها معمولاً به صورت الگوهای تکراری در زندگی ظاهر می‌شوند. شناسایی این الگوها اولین گام برای تغییر است.
در روابط عاشقانه:
در روابط دوستانه:
در روابط خانوادگی:
در محیط کار:
در تحصیل:
احساسات مداوم:
واکنش‌های شدید:
نشانه‌های رهاسازی/عدم ثبات:
نشانه‌های عدم اعتماد/آزار:
نشانه‌های محرومیت عاطفی:
نشانه‌های وابستگی/بی‌کفایتی:
نشانه‌های آسیب‌پذیری:
نشانه‌های استحقاق:
نشانه‌های عدم خودکنترلی:
مشکلات ارتباطی:
الگوهای رفتاری:
مشکلات کاری:
مشکلات تحصیلی:
علائم اضطراب:
علائم افسردگی:
پرسش‌های کلیدی:
شناسایی محرک‌ها:
بررسی الگوهای رابطه‌ای:
بازگشت به مثال فاطمه: او با بررسی الگوهای زندگی‌اش متوجه می‌شود که دارای طرحواره "خودفدایی" است. همیشه نیازهای دیگران را بر نیازهای خود ترجیح می‌دهد، در محیط کار بیشتر از همه کار می‌کند، در روابط عاشقانه به کسانی که به او نیاز دارند جذب می‌شود، و در خانواده نقش حل‌کننده مشکلات را بر عهده دارد.
رضا ۲۸ ساله است و سال‌ها در درمانهای مختلف شرکت کرده است. درمانهای شناختی-رفتاری کوتاه‌مدت به او کمک کرده‌اند تا با علائم اضطراب کنار بیاید، اما احساس می‌کند که مشکلات عمیق‌تر او حل نشده‌اند. همچنان در روابط مشکل دارد و احساس می‌کند که الگوهای منفی زندگی‌اش تکرار می‌شوند. درمانگر جدید او پیشنهاد داده که درمان طرحواره‌محور را امتحان کند.
درمان طرحواره‌محور (Schema Therapy) یک روش درمانی یکپارچه است که توسط جفری یانگ در دهه ۱۹۹۰ توسعه یافته است. این روش ترکیبی از عناصر مختلف درمانهای موثر شامل:
این روش درمانی بر پایه این اصول بنا شده است:
۱. نیازهای بنیادین: همه انسان‌ها نیازهای عاطفی بنیادینی دارند که باید تأمین شوند.
۲. طرحواره‌ها: الگوهای ذهنی عمیق که از کودکی شکل گرفته‌اند و بر زندگی تأثیر می‌گذارند.
۳. نقش درمانگر: درمانگر نقش فعالی دارد و رابطه درمانی ابزار مهم تغییر است.
۴. رویکرد یکپارچه: استفاده از تکنیک‌های مختلف بر اساس نیاز مراجع.
این مطالب برای شما سودمند خواهند بود
بهترین نرم افزار آموزش تخصصی سلامت
بوتاکس میگرن به همراه زیبایی
کانال یوتیوب باشگاه مغز
بیوگرافی دکتر عمادی
فشار مغز
تشخیص و درمان سردردها
همه چیز در باره بوتاکس میگرن
دیسک کمر، سیاتیک، تنگی کانال نخاع
اصول تغذیه سالم برای مغز
قوانین خواب آرام
با مغز خود به زبان ساده آشنا شوید
هر آنچه لازم است در باره میگرن بدانید
غذاهایی که سردرد را بدتر می کنند
درمانهای میگرن
آخرین مطالب
تشنج
سردردهای خطرناک
بهترین دکتر ستون فقرات
درمان سرگیجه
خدمات
قواعد کلی خواب
عوارض بوتاکس و درمانهای علمی
بیماری های عصب
ام اس
اورای میگرن
بوتاکس تخصصی
داروها و سردرد
نوروپاتی ها
میوپاتی ها
درمان تشنج
بوتاکس میگرن و زیبایی
نوروپاتی دیابتی
کافئین
ال کارنی تین