در این مقاله جامع و به زبان ساده ولی علمی درباره‌ی نحوه‌ی تشخیص تشنج صحبت کرده ام. این مقاله که برای دانشجویان پزشکی، پزشکان عمومی و حتی عموم مردم علاقه‌مند قابل استفاده است. این مقاله مراحل کامل تشخیص تشنج را از گرفتن شرح حال گرفته تا آزمایش‌های تخصصی، از جمله نوار مغز (EEG)، تصویربرداری مغزی (MRI, CT)، و آزمایش‌های آزمایشگاهی بررسی می‌کند. همچنین درباره‌ی درصد خطای نوار مغز و کاربردهای آن نیز توضیح داده می‌شود. فرهاد عمادی متخصص مغز و اعصاب.
تشخیص تشنج: از مشاهده بالینی تا بررسی‌های پیشرفته
مقدمه
تشنج‌ها ممکن است به صورت ناگهانی و با اشکال مختلف ظاهر شوند، از حرکات شدید بدنی و بیهوشی تا وقفه‌های کوتاه در هوشیاری یا حرکات غیرعادی جزئی. اما همیشه آنچه "به نظر می‌رسد تشنج است"، واقعاً تشنج نیست! به همین دلیل تشخیص درست آن، کاری دقیق و چندمرحله‌ای است که نیاز به بررسی‌های بالینی و پاراکلینیکی دقیق دارد.
۱. گرفتن شرح حال (Anamnesis): مهم‌ترین بخش تشخیص
تشخیص تشنج بیش از هر چیز به شرح حال دقیق بیمار و اطرافیان وابسته است.
اطلاعات کلیدی در شرح حال:
| مورد مهم | توضیح |
|---|
| توصیف کامل رویداد | چه اتفاقی افتاد؟ بیمار بیهوش شد؟ بدنش لرزید؟ چقدر طول کشید؟ |
| شاهدان عینی | آیا کسی حضور داشته که ماجرا را کامل توصیف کند؟ |
| علائم قبل از تشنج (Aura) | بو، صدا، حس عجیب، ترس، تهوع؟ |
| مرحله بعد از تشنج (Postictal) | بیمار بعدش خواب‌آلود، گیج یا بی‌حال بوده؟ |
| سابقه خانوادگی صرع یا تشنج | وجود دارد؟ |
| مصرف دارو یا مواد | داروهای ضدافسردگی، ترک الکل، مواد محرک یا مخدر |
| بیماری زمینه‌ای | دیابت، بیماری کلیوی، سابقه سکته یا ضربه به سر؟ |
| تکرارپذیری و تعداد حملات | فقط یک بار بوده؟ یا تکراریه؟ |
📌 در کودکانی که تب بالا دارند، احتمال تشنج تب‌دار مطرح می‌شود.
۲. معاینه فیزیکی و نورولوژیک
هدف اصلی معاینه، بررسی علائم عصبی قبل یا بعد از حمله است، و همچنین یافتن علل دیگر برای علائم.
چه چیزهایی بررسی می‌شود:
سطح هوشیاری و حافظه کوتاه‌مدت
قدرت عضلانی اندام‌ها
واکنش‌های غیرطبیعی حرکتی
واکنش مردمک‌ها به نور
معاینه پوست برای آسیب ناشی از افتادن
علائم ضربه به سر یا بیماری‌های زمینه‌ای
گاهی بعد از تشنج، ضعف موقتی اندام دیده می‌شود که به آن «فلج تود» (Todd’s paralysis) می‌گویند.
۳. نوار مغز (EEG – Electroencephalogram)
EEG چیست؟
یک تست بدون درد است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. شبیه نوار قلب، اما برای مغز.
کاربرد EEG:
درصد خطا:
EEG طبیعی، تشنج را رد نمی‌کند!
تنها در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از بیماران صرعی، نوار مغز در اولین نوبت غیرطبیعی است.
اگر EEG طبیعی بود ولی شک بالینی وجود داشت، ممکن است EEG در خواب یا EEG طولانی‌مدت لازم باشد.
📌 گاهی تشنج فقط در شرایط خاصی (مثلاً محرک نوری، بی‌خوابی یا استرس) رخ می‌دهد.
۴. تصویربرداری مغزی: CT Scan و MRI
CT Scan (سی‌تی‌اسکن)
✅ سریع، در دسترس، مناسب برای شرایط اورژانس
🚨 استفاده‌ی اصلی در مواردی مثل:
خونریزی مغزی
تومور حاد
ضربه مغزی
ناهنجاری‌های شدید
MRI (ام‌آر‌آی)
✅ حساس‌تر از CT برای تشخیص ضایعات ساختاری
🚨 کاربرد در مواردی مثل:
🔍 در تشنج کانونی، MRI ممکن است ناحیه مسئول تشنج را دقیق نشان دهد.
۵. آزمایش‌های خون و متابولیک
برای رد علل قابل برگشت یا سیستمیک تشنج:
| آزمایش | هدف |
|---|
| قند خون | افت یا افزایش شدید قند می‌تواند منجر به تشنج شود |
| الکترولیت‌ها (سدیم، کلسیم، پتاسیم، منیزیم) | اختلالات متابولیکی رایج در تشنج |
| کراتینین و اوره | نارسایی کلیه ممکن است منجر به آنسفالوپاتی شود |
| آنزیم‌های کبدی | نارسایی کبد، آمونیاک بالا |
| تست‌های دارویی | مسمومیت با دارو یا کاهش سطح داروهای ضدتشنج |
| آزمایش بارداری (در زنان جوان) | برای رد مسمومیت بارداری (eclampsia) |
| سم‌شناسی ادرار یا خون | بررسی مصرف مواد مخدر، الکل، یا داروهای غیرمجاز |
۶. بررسی‌های تخصصی‌تر (در صورت نیاز)
ویدئو-EEG طولانی‌مدت: برای تشخیص تشنج‌های مشکوک یا تشنج‌های غیرصرعی (PNES)
LP (پونکسیون کمری): اگر شک به عفونت مغز یا التهاب مغزی وجود دارد (مثل مننژیت یا آنسفالیت)
PET یا SPECT مغزی: گاهی برای یافتن ناحیه آغاز تشنج (مخصوص تشنج‌های مقاوم به درمان)
۷. تشنج یا چیزی شبیه به آن؟ (افتراق تشنج از سایر حملات)
گاهی اتفاقاتی رخ می‌دهد که خیلی شبیه تشنج هستند، ولی در واقع تشنج نیستند:
| شبیه‌سازی تشنج | توضیح |
|---|
| سنکوپ (غش کردن) | افت ناگهانی فشار و بیهوشی، معمولاً بدون حرکات شدید |
| حملات اضطرابی شدید (پانیک) | تنگی نفس، لرزش، ولی بدون بیهوشی |
| صرع غیرصرعی روان‌زاد (PNES) | حملات نمایشی بدون فعالیت الکتریکی صرعی در EEG |
| میگرن‌های پیچیده | می‌تونن با تاری دید، اختلال گفتار یا ضعف همراه باشن |
| اختلالات خواب | مانند فلج خواب یا حرکات غیرارادی در خواب |
🔍 تشخیص دقیق این موارد، گاهی نیاز به ویدیو EEG طولانی‌مدت داره.
جمع‌بندی
برای تشخیص تشنج، هیچ آزمایش طلایی وجود نداره. بلکه باید:
شرح حال دقیق گرفته بشه
معاینه عصبی کامل انجام بشه
نوار مغز، تصویربرداری و آزمایش‌های متابولیکی کمک بکنن
و در موارد پیچیده، بررسی‌های تخصصی‌تر مثل ویدئو EEG یا MRI خاص انجام بشه
👨⚕️ پزشک با کنار هم گذاشتن همه‌ی این اطلاعات، میتونه بفهمه آیا فرد دچار تشنج شده، از چه نوعی بوده، و آیا نیاز به دارو و درمان داره یا نه.
ویدئو زیر را ببینید:
استفاده از این مطلب با ذکر منبع بلامانع است.
مطالعه مطالب زیر توصیه می شود:
میگرن چیست؟
درمان میگرن
بوتاکس میگرن
بوتاکس زیبایی
بوتاکس های تخصصی
تشنج
ام اس
پارکینسون
سکته مغزی
دردهای عصبی
حافظه
دانش مغز
سایت تخصصی مغز و اعصاب دکتر عمادی