درمان افسردگی با داروهای گیاهی و مکمل‌ها: کاوشی در شواهد علمی

بدون شک مقاله ای که خلاصه آن را در ادامه مشاهده خواهید کرد جامع ترین مقاله ایست که تا کنون به بررسی علمی میزان تاثیر داروهای گیاهی و مکملها در درمان افسردگی پرداخته است. من فرهاد عمادی متخصص مغز و اعصاب در ادامه خلاصه ای از این مقاله جالب را به اطلاع شما می رسانم:

مقدمه

افسردگی اساسی (MDD) یک وضعیت شایع و رو به افزایش در سراسر جهان است که کیفیت زندگی افراد را به شدت کاهش داده و خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی مانند بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت را افزایش می‌دهد. در بریتانیا، تنها بخش کوچکی از افراد دارای علائم افسردگی تحت درمان قرار می‌گیرند و دسترسی به درمان‌های روان‌شناختی با چالش‌هایی مانند زمان انتظار طولانی همراه است. به همین دلیل، بسیاری از افراد برای خودمراقبتی علائم افسردگی خود، به ویژه از محصولات گیاهی (HMPs) و ویتامین‌ها و مواد معدنی استفاده می‌کنند. این محصولات طبیعی ممکن است از طریق مکانیسم‌های مختلفی مانند مهار التهاب، کاهش استرس اکسیداتیو، تغییر محور میکروبیوتا-روده-مغز و تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی به مدیریت افسردگی کمک کنند.

یک مرور سیستماتیک گسترده (scoping review) با بررسی ۲۳,۹۳۳ رکورد، ۲۰۰۹ کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده را شامل شد تا اندازه و ماهیت پایگاه شواهد موجود برای محصولات بدون نسخه (OTC) برای افسردگی در بزرگسالان را بررسی کند. هدف این مرور، شناسایی نقاط قوت و ضعف تحقیقات برای جهت‌دهی به پژوهش‌های آینده بود.

محصولات با بیشترین شواهد علمی در درمان افسردگی

این مرور نشان داد که شواهد کارآزمایی بر روی تعداد کمی از محصولات متمرکز است. این محصولات شامل موارد زیر هستند:

امگا-۳ (Omega-3s): با ۳۹ کارآزمایی، بیشترین حجم شواهد برای امگا-۳ وجود دارد. این مکمل‌ها اغلب در مقایسه با دارونما مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند و نتایج متفاوتی در مورد اثربخشی آنها برای افسردگی نشان داده شده است. در یک کارآزمایی امگا-۳، نرخ بالاتر عوارض جانبی جدی در گروه مصرف‌کننده EPA (یک نوع امگا-۳) در مقایسه با دارونما گزارش شده است.

علف چای (St. John’s Wort / Hypericum perforatum L.): با ۳۸ کارآزمایی، علف چای دومین محصول پربررسی است. نتایج نشان می‌دهد که علف چای در مقایسه با دارونما غالباً موثرتر بوده (۱۶ کارآزمایی مثبت در برابر ۹ کارآزمایی بدون نتیجه مثبت) و اثرات مشابه یا بهتری نسبت به داروهای ضدافسردگی تجویزی داشته است (۱۱ مورد اثر مشابه، ۴ مورد اثر مثبت، ۱ مورد اثر بدتر). بیشتر کارآزمایی‌ها آن را به عنوان تک‌درمانی ارزیابی کرده‌اند و ایمنی خوبی را نشان داده است. البته، راهنمای NICE در بریتانیا توصیه می‌کند که به دلیل عدم قطعیت در دوزها و تداخلات احتمالی، علف چای تجویز نشود.

زعفران (Saffron / Crocus sativus L.): با ۱۸ کارآزمایی، زعفران عمدتاً به عنوان تک‌درمانی و در مقایسه با دارونما ارزیابی شده است. به طور کلی، اثرات مثبتی در مقایسه با دارونما (۸ کارآزمایی مثبت) و اثرات مشابهی با داروهای تجویزی گزارش شده است. زعفران در طیف وسیع‌تری از شرایط همراه مانند بیماری‌های قلبی عروقی، پس از زایمان، یائسگی و دیابت نوع ۲ مورد ارزیابی قرار گرفته است.

پروبیوتیک‌ها (Probiotics): ۱۶ کارآزمایی برای پروبیوتیک‌ها شناسایی شد. نتایج با رای‌شماری نشان داد که پروبیوتیک‌ها در مقایسه با دارونما (۹ کارآزمایی مثبت در برابر ۶ کارآزمایی بدون نتیجه مثبت) اثربخشی مطلوبی دارند.
ویتامین D (Vitamin D): با ۱۴ کارآزمایی، ویتامین D مورد بررسی قرار گرفته است. اغلب به عنوان درمان کمکی به داروهای تجویزی و/یا درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده شده و معمولاً با دارونما مقایسه شده است. مقایسه‌ها با دارونما عمدتاً به نفع گروه ویتامین D (شش کارآزمایی مثبت در برابر سه کارآزمایی بدون نتیجه مثبت) بوده است.

محصولات با شواهد نوظهور (۲ تا ۹ کارآزمایی)

این گروه از محصولات نویدبخش، نیاز به تحقیقات بیشتری دارند. مهم‌ترین آنها عبارتند از:

اسید فولیک (Folic acid): ۶ کارآزمایی، نتایج عمدتاً مثبت در مقایسه با دارونما.
اسطوخودوس (Lavender / Lavandula angustifolia Mill.): ۶ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با دارونما.
روی (Zinc): ۴ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با دارونما.
تریپتوفان (Tryptophan): ۳ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با دارونما یا به عنوان درمان کمکی.
رودیولا (Rhodiola / Rhodiola rosea L.): ۳ کارآزمایی، نتایج عمدتاً مثبت در مقایسه با دارونما.
بادرنجبویه (Lemon balm / Melissa officinalis L.): ۳ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با دارونما یا به عنوان درمان کمکی.
بهارنارنج (Bitter orange / Citrus x aurantium L.): ۲ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با دارونما.
گل گاو زبان ایرانی (Nepeta menthoides Boiss. & Buhse): ۲ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با داروی فعال یا بدون درمان.
بابونه (Chamomile / Matricaria recutita L.): ۲ کارآزمایی، نتایج مثبت در مقایسه با دارونما.

این محصولات به دلیل استفاده سنتی و شواهد اولیه از تأثیرگذاری بر مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیک افسردگی (مانند فعالیت ضدالتهابی، تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی و اثرات آنتی‌اکسیدانی) نیازمند کارآزمایی‌های بزرگ‌تر و بیشتری هستند.

محصولات با شواهد ترکیبی یا محدود

برخی محصولات مانند ملاتونین، منیزیم، کورکومین، دارچین، اکیم، ویتامین C، و ویتامین D به علاوه کلسیم نتایج متفاوتی در کارآزمایی‌ها نشان داده‌اند و نیاز به ارزیابی بیشتر دارند. برخی دیگر تنها در یک کارآزمایی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند که شامل آسپرین، آستاکسانتین، ریحان، چای سبز و ال-کارنیتین می‌شود.

ایمنی و عوارض جانبی

به طور کلی، اکثر کارآزمایی‌ها (۸۵%) هیچ نگرانی ایمنی جدی را گزارش نکرده‌اند و عوارض جانبی اغلب خفیف بوده‌اند. تنها یک کارآزمایی امگا-۳ نرخ بالاتری از عوارض جانبی جدی را نشان داد که ارتباط آن با محصول نامشخص بود. با این حال، حدود ۳۱% از کارآزمایی‌ها جزئیات کافی در مورد عوارض جانبی ارائه نکرده‌اند، به ویژه در مورد مکمل‌های غذایی. بهبود گزارش‌دهی ایمنی در کارآزمایی‌ها برای اطمینان بیشتر مصرف‌کنندگان ضروری است.

شکاف‌ها و مسیرهای تحقیقاتی آینده

این مرور چندین شکاف مهم در تحقیقات را شناسایی کرده است:

نیاز به تکرار نتایج: بسیاری از محصولات تنها در تعداد کمی از کارآزمایی‌ها ارزیابی شده‌اند.
تغییرات دوز و آماده‌سازی: حتی در محصولات با شواهد قوی، تنوع زیادی در دوز و شکل آماده‌سازی وجود دارد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
محصولات ترکیبی: با وجود اینکه بسیاری از محصولات ترکیبی در بازار موجودند یا به طور همزمان استفاده می‌شوند، کارآزمایی‌های کمی بر روی این محصولات انجام شده است.
نوشیدنی‌های گیاهی (چای): تحقیقات کمی بر روی چای‌های گیاهی صورت گرفته است، با وجود اینکه در برخی فرهنگ‌ها رایج هستند و پتانسیل بالایی برای مدیریت افسردگی دارند.
اندازه نمونه‌های کوچک: بیشتر کارآزمایی‌ها اندازه نمونه کوچک تا متوسطی داشته‌اند؛ کارآزمایی‌های قطعی‌تر با اندازه نمونه بزرگ‌تر مورد نیاز است.
درمان‌های کمکی: اگرچه تعداد قابل توجهی از کارآزمایی‌ها محصولات OTC را به عنوان مکمل داروهای ضدافسردگی بررسی کرده‌اند، اما تحقیقات کمی در مورد اثر آنها در کنار درمان‌های روان‌شناختی انجام شده است.
مقایسه با سایر گزینه‌های OTC: بیشتر محصولات در مقایسه با دارونما ارزیابی شده‌اند تا با سایر گزینه‌های OTC، که این امر توانایی بیماران را برای انتخاب آگاهانه محدود می‌کند.

نتیجه‌گیری

محصولات با بیشترین شواهد علمی برای درمان افسردگی شامل امگا-۳، علف چای، زعفران، پروبیوتیک‌ها و ویتامین D هستند. در کنار اینها، محصولات امیدوارکننده‌ای مانند اسید فولیک، اسطوخودوس، روی، تریپتوفان، رودیولا و بادرنجبویه نیز وجود دارند که به تحقیقات بیشتری نیاز دارند. بابونه، اسطوخودوس، بادرنجبویه و اکیم نیز از جمله محصولات رایج هستند که باید در تحقیقات آینده بر ایمنی و اثربخشی آنها تمرکز شود.

به طور کلی، این محصولات پروفایل ایمنی خوبی را نشان می‌دهند، اما گزارش‌دهی کامل و شفاف عوارض جانبی در کارآزمایی‌ها برای افزایش اطمینان کاربران ضروری است. تحقیقات آینده باید بر پر کردن شکاف‌های موجود در شواهد متمرکز شوند تا افراد بتوانند با اطمینان بیشتری از مکمل‌ها و داروهای گیاهی برای بهبود سلامت روان خود استفاده کنند.

منبع:

Rachael Frost, Aiman Zamri, Silvy Mathew, Adriana Salame, Cini Bhanu, Sukvinder K. Bhamra, Juan Carlos Bazo-Alvarez, Michael Heinrich, Kate Walters. Understanding the research landscape of over-the-counter herbal products, dietary supplements, and medications evaluated for depressive symptoms in adults: a scoping review. Frontiers in Pharmacology, 2025; 16 DOI: 10.3389/fphar.2025.1609605