در این مقاله‌ای من فرهاد عمادی متخصص مغز و اعصاب درباره میگرن اسفالژیک (میگرن بدون سردرد) نوشته ام. چهره ای از میگرن که اغلب مورد غفلت واقع می شود و شناخت آن هم برای بیماران و هم پزشکان بسیار ضروری است.
میگرن اسفالژیک چیست؟ وقتی میگرن بدون سردرد ظاهر می‌شود
مقدمه
وقتی از "میگرن" صحبت می‌کنیم، معمولاً همه به سردردهای شدید و ضربان‌دار فکر می‌کنند. اما نوعی از میگرن وجود دارد که اصلاً با درد سر همراه نیست! این نوع نه چندان نادر ولی نسبتاً ناشناخته را میگرن اسفالژیک یا میگرن بدون سردرد (Acephalgic Migraine) می‌نامند. شناخت این اختلال، به‌ویژه برای افرادی که دچار علائم عصبی گذرا می‌شوند، بسیار اهمیت دارد. در این مقاله، به زبان ساده اما کاملاً علمی، با این پدیده عجیب مغزی آشنا خواهیم شد. پیشنهاد می کنم مجموعه مطالب من در باره سردرد را در همین وبسایت مشاهده فرمایید:
همه چیز در باره سردردهای مختلف و درمانهایشان
تعریف: میگرن بدون سردرد یعنی چه؟
میگرن یک بیماری 4 فازی است که سردرد فقط فاز سوم آن است. پس اگر فردی فقط فاز یک یا دو میگرن را تجربه کند در واقع دچار میگرن "بدون سردرد" یا میگرن اسفالژیک است. پس میگرن اسفالژیک نوعی از میگرن است که فقط با پرودروم(فاز یک میگرن) یا اورا (فاز دومیگرن ) همراه است و هیچ‌گونه سردرد یا درد سر در آن وجود ندارد.
اورا به مجموعه‌ای از علائم عصبی موقتی گفته می‌شود که معمولاً قبل از شروع میگرن ظاهر می‌شوند. در افراد مبتلا به میگرن اسفالژیک، این علائم رخ می‌دهند، اما سردرد هرگز ظاهر نمی‌شود.
چه کسانی بیشتر دچار میگرن بدون سردرد می‌شوند؟
معمولاً در بالغین میانسال یا سالمندان بیشتر دیده می‌شود.
ممکن است در افرادی که قبلاً سابقه میگرن با سردرد داشته‌اند نیز رخ دهد.
زنان کمی بیشتر از مردان درگیر این اختلال می‌شوند.
گاهی افراد تصور می‌کنند سکته مغزی یا حمله صرعی دارند، در حالی که دچار میگرن اسفالژیک شده‌اند.
علائم: وقتی مغز هشدار می‌دهد، اما دردی در کار نیست
علائم فاز یک میگرن(پرودروم) که می توانند بدون سردرد بروز کنند:
- انواع و اقسام مشکلات گوارشی: نفخ، رفلاکس، اسهال، یبوست، دل درد، دل آشوب
- خستگی و بیحالی
- تکرر ادرار
- افزایش یا کاهش خلق
- گردن درد
- اضطراب
علائم اورای میگرنی در این نوع میگرن دیده می‌شود. این علائم معمولاً طی ۵ تا ۶۰ دقیقه ظاهر و ناپدید می‌شوند و عبارتند از:
اختلالات بینایی (نورهای چشمک‌زن، نقاط کور، موج‌دار شدن تصویر)
اختلال در گفتار یا زبان (مشکل در پیدا کردن کلمات یا گفتار نامفهوم)
بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در صورت یا اندام‌ها
ضعف یا احساس سنگینی در یک طرف بدن
سرگیجه یا احساس عدم تعادل
⛔ این علائم ممکن است شبیه به سکته مغزی باشند، اما گذرا و برگشت‌پذیرند.
مکانیسم بیماری: مغز چه‌طور چنین رفتاری می‌کند؟
اگرچه مکانیزم دقیق میگرن اسفالژیک به‌طور کامل مشخص نیست، اما بر اساس مطالعات علمی:
احتمالاً با پدیده‌ای به نام پراکندگی دپولاریزاسیون قشری (Cortical Spreading Depression) مرتبط است؛ یعنی موجی از فعالیت الکتریکی که به‌طور غیرعادی در قشر مغز حرکت می‌کند.
این فعالیت باعث تغییرات در عروق خونی و عملکرد سلول‌های عصبی شده و علائم اورا را ایجاد می‌کند، اما به دلایلی، مسیر درد درگیر نمی‌شود.
تشخیص: چگونه بفهمیم این میگرن است، نه چیز دیگر؟
تشخیص میگرن اسفالژیک عمدتاً بالینی و بر اساس معیارهای ICHD-3 (International Classification of Headache Disorders) است:
معیارهای تشخیص:
حداقل دو حمله با علائم اورا یا پرودروم که بدون سردرد هستند.
اورا باید تدریجی باشد، زیر یک ساعت طول بکشد و با برگشت کامل همراه باشد.
سایر علل عصبی مانند TIA (حمله ایسکمیک گذرا)، سکته، صرع، مولتیپل اسکلروزیس و تومورها باید رد شوند.
📌 گاهی برای اطمینان، پزشک ممکن است از MRI یا CT اسکن استفاده کند تا سایر علل جدی را حذف کند.
تفاوت با بیماری‌های مشابه
| بیماری | مدت علائم | برگشت‌پذیری | سردرد دارد؟ | ویژگی‌های کلیدی |
|---|
| میگرن اسفالژیک | ۵ تا ۶۰ دقیقه تا چند روز | کامل | ❌ ندارد | اورای کلاسیک، بدون سردرد |
| TIA | چند دقیقه تا یک ساعت | کامل | ❌ ندارد | در سالمندان شایع‌تر، سابقه قلبی-عروقی |
| صرع فوکال | چند ثانیه تا چند دقیقه | معمولاً کامل | ❌ ندارد | ممکن است با حرکات غیرارادی همراه باشد |
| MS | هفته‌ها | ناقص | ❌ ندارد | علائم پایدارتر و تدریجی |
درمان و پیشگیری
با وجود نبود سردرد، باز هم درمان ممکن است نیاز باشد، به‌ویژه اگر اوراها مکرر یا آزاردهنده باشند.
درمان‌های رایج:
ضد میگرن‌ها مثل توپیرامات، پروپرانولول، یا لاموتریژین
ضد تشنج‌ها (در صورت تشخیص هم‌زمان با صرع)
مدیریت سبک زندگی: خواب منظم، پرهیز از استرس، اجتناب از نورهای تند یا غذاهای محرک (مانند شکلات، پنیر کهنه، کافئین)
چه زمانی باید نگران شویم؟
اگر با هریک از موارد زیر روبه‌رو شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید:
علائم برای اولین بار ظاهر می‌شوند
ضعف یا اختلال گفتاری بیش از یک ساعت طول بکشد
علائم همراه با از دست دادن هوشیاری یا تشنج باشد
علائم به‌مرور شدیدتر یا پایدارتر شوند
باورهای نادرست
❌ "میگرن بدون درد اصلاً میگرن نیست!"
✅ حقیقت: طبق طبقه‌بندی رسمی انجمن بین‌المللی سردرد، این یک نوع معتبر از میگرن است.
❌ "اگر سردرد نداری، مشکلت عصبی نیست!"
✅ حقیقت: میگرن اسفالژیک یک اختلال نورولوژیک شناخته‌شده است.
جمع‌بندی: چرا شناخت میگرن اسفالژیک مهم است؟
میگرن بدون سردرد ممکن است نگران‌کننده باشد، به‌خصوص وقتی علائم شبیه سکته مغزی ظاهر شوند. اما با شناخت این اختلال، می‌توان از اضطراب غیرضروری جلوگیری کرد و درمان مناسب دریافت کرد. آموزش بیماران و پزشکان درباره این پدیده، کلید تشخیص درست و بهبود کیفیت زندگی است.
منابع علمی:
Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS). The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition (ICHD-3).
Harrison's Principles of Internal Medicine, 21st Edition.
Adams and Victor's Principles of Neurology, 11th Edition.
Goadsby PJ, et al. "Pathophysiology of Migraine." The Lancet Neurology.
Dodick DW. "A Phase-by-Phase Review of Migraine Pathophysiology." Headache, 2018.
Lipton RB, et al. "Migraine Diagnosis and Treatment." New England Journal of Medicine, 2017.