آپنه خواب

مقدمه: وقتی سیستم تنفس خوابتان را خراب می کند

آیا مغز شما در طول خواب به انددزه کافی اکسیژن دریافت می کند؟ مغز ارگانی پرمصرف است و متابولیسم خیلی بالای دارد و با وجود اینکه تنها ۲ درصد وزن بدن ما را تشکیل می دهد، تقریبا ۲۰ درصد از اکسیژن مصرفی بدن سهم جناب مغز است. مصرف اکسیژن مغز در طول خواب به مانند زمان بیداری است و کمتر نمی شود. اما یک مشکل شایع وجود دارد که باعث می شود اکسیژن رسانی ما در طول خواب، کمتر از هنگام بیداری شود در واقع برای خیلیها تنفس در طول خواب دچار مشکل  می شود و اکسیژن کافی به مغز نمیرسد، در این حالت بیداریهای پنهان و یا آشکار رخ می دهد و کیفیت خواب فرد افت می کند. در این حالت معمولا فرد با صدای بلند خرو پف می کنید که خود این می تواند باعث بیداریهای پنهان یا آشکار همسرش هم بشود.

آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب انسدادی (Obstructive Sleep Apnea یا OSA) یک اختلال شایع تنفسی است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه با توقف‌های مکرر یا کاهش عمق تنفس در طول خواب مشخص می‌شود. این وقفه‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که راه هوایی فوقانی (پشت گلو) به طور کامل یا جزئی فرو می‌ریزد و مانع جریان هوا می‌شود. تصور کنید در خواب هستید و ناگهان راه نفستان برای چند ثانیه یا حتی بیشتر بسته می‌شود؛ این اتفاق بارها در طول شب تکرار می‌شود و خواب شما را مختل می‌کند. آپنه خواب انسدادی شایع‌ترین اختلال تنفسی مرتبط با خواب است.

چه کسانی در معرض خطر آپنه خواب هستند؟

آپنه خواب می‌تواند هر کسی را درگیر کند، اما برخی افراد بیشتر در معرض خطر هستند:

• سن بالا: شیوع آپنه خواب با افزایش سن، به خصوص تا دهه‌های ۶۰ و ۷۰ زندگی، افزایش می‌یابد.
• جنسیت مرد: آپنه خواب در مردان ۲ تا ۳ برابر شایع‌تر از زنان است. با این حال، پس از یائسگی، این خطر در زنان نیز مشابه مردان می‌شود.
• چاقی و اضافه وزن: چاقی قوی‌ترین عامل خطر شناخته شده برای آپنه خواب است. با افزایش شاخص توده بدنی (BMI)، خطر آپنه خواب به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد؛ به طوری که ۱۰ درصد افزایش وزن می‌تواند خطر آپنه خواب را تا ۶ برابر بیشتر کند.
• ناهنجاری‌های صورت و راه هوایی فوقانی: مشکلات ساختاری مانند فک کوچک یا عقب‌رفته، زبان بزرگ، و بزرگی لوزه‌ها یا آدنوئیدها (که در کودکان شایع‌تر است) می‌توانند احتمال آپنه خواب را افزایش دهند.
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن می‌تواند خطر آپنه خواب را تقریباً سه برابر کند.
• سابقه خانوادگی: اگر در خانواده شما سابقه خروپف یا آپنه خواب وجود دارد، ممکن است استعداد ژنتیکی به آن داشته باشید.
• احتقان بینی: گرفتگی بینی نیز می‌تواند خطر آپنه خواب را دو برابر افزایش دهد.
• برخی شرایط پزشکی: بیماری‌هایی مانند نارسایی قلبی، فشار خون بالا، دیابت نوع ۲، کم‌کاری تیروئید و سکته مغزی نیز با افزایش شیوع آپنه خواب همراه هستند.

علائم آپنه خواب را بشناسید

اکثر بیماران مبتلا به آپنه خواب، از خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز شکایت دارند. همچنین، شریک زندگی آنها ممکن است از خروپف بلند، صدای خفه شدن، نفس‌نفس زدن، یا وقفه در تنفس بیمار در طول خواب گزارش دهد. سایر علائم رایج آپنه خواب عبارتند از:

• خواب‌آلودگی در طول روز: این حالت به معنای ناتوانی در بیدار و هوشیار ماندن کامل در ساعات بیداری است و می‌تواند در فعالیت‌های روزمره مانند مطالعه یا حتی رانندگی اختلال ایجاد کند. مهم است که خواب‌آلودگی را از خستگی متمایز کنید.
• خروپف، خفگی یا نفس‌نفس زدن در خواب: این‌ها نشانه‌های بارز آپنه خواب هستند.
• سردردهای صبحگاهی: ۱۰ تا ۳۰ درصد بیماران مبتلا به آپنه خواب درمان‌نشده، سردردهای صبحگاهی (معمولاً در هر دو طرف پیشانی) را گزارش می‌دهند.
• بی‌خوابی شبانه: حدود یک سوم بیماران مبتلا به آپنه خواب، به جای خواب‌آلودگی در طول روز، از بی‌خوابی شبانه شکایت دارند، که این حالت در زنان شایع‌تر است.
• تکرر ادرار در شب (نوکتوریا): این نیز یک علامت شایع مرتبط با آپنه خواب است.

آپنه خواب و تأثیر آن بر ساختار خواب شما

هنگامی که شما خواب هستید، بدن شما از مراحل مختلفی از خواب (چرخه‌های خواب) عبور می‌کند که به بهبود و بازیابی بدن کمک می‌کند. آپنه خواب انسدادی با ایجاد وقفه‌های مکرر در تنفس، این چرخه‌های طبیعی خواب را مختل می‌کند. این وقفه‌ها باعث می‌شوند که مغز برای تنفس مجدد، فرد را از خواب بیدار کند، حتی اگر بیمار این بیداری‌ها را به یاد نیاورد. این بیداری‌های مکرر، هرچند کوتاه، مانع از دستیابی به خواب عمیق و ترمیمی می‌شوند. در نتیجه، کیفیت کلی خواب به شدت کاهش می‌یابد و فرد احساس خستگی می‌کند، حتی پس از یک شب کامل در رختخواب. در موارد آپنه خفیف، مراحل خواب و خواب موج آهسته (خواب عمیق) ممکن است حفظ شوند، اما در موارد شدیدتر، ساختار طبیعی خواب دچار اختلال می‌شود که می‌تواند به مشکلات سلامتی طولانی‌مدت منجر شود.

تشخیص آپنه خواب: فراتر از علائم

تشخیص قطعی آپنه خواب فقط بر اساس علائم بالینی امکان‌پذیر نیست و نیاز به تست‌های عینی خواب دارد. اگر علائم آپنه خواب مانند خواب‌آلودگی شدید در روز، خروپف و خفگی در خواب، به ویژه با وجود عوامل خطر، مشاهده شود، باید به آپنه خواب مشکوک شد.

• پلی‌سومنوگرافی در آزمایشگاه (Polysomnography یا PSG): این روش، استاندارد طلایی تشخیص آپنه خواب محسوب می‌شود. در طول یک شب کامل، فعالیت مغز، حرکات چشم، ضربان قلب، جریان هوا، تلاش تنفسی و سطح اکسیژن خون شما پایش می‌شود.
• تست خواب خانگی (Home Sleep Apnea Testing یا HSAT): برای بیمارانی که به آپنه خواب متوسط تا شدید بدون عوارض دیگر مشکوک هستند، تست خواب خانگی با دستگاه‌های مناسب، یک جایگزین منطقی برای PSG در آزمایشگاه است. با این حال، HSAT برای موارد پیچیده‌تر یا بیماران با مشاغل حساس (مانند خلبانان) توصیه نمی‌شود.

تشخیص آپنه خواب بر اساس تعداد وقایع تنفسی در ساعت خواب (آپنه، هیپوپنه یا RERA) و وجود علائم مرتبط انجام می‌شود. شاخص آپنه-هیپوپنه (AHI) و شاخص اختلال تنفسی (RDI) معیارهای اصلی هستند. آپنه خواب بر اساس AHI/RDI/REI به سه دسته خفیف (۵ تا ۱۴ واقعه در ساعت)، متوسط (۱۵ تا ۳۰ واقعه در ساعت) و شدید (بیش از ۳۰ واقعه در ساعت) طبقه‌بندی می‌شود.

گزینه‌های درمانی برای آپنه خواب

مدیریت آپنه خواب انسدادی (OSA) یک رویکرد جامع است که شامل تغییرات سبک زندگی، درمان‌های فیزیکی و در برخی موارد، جراحی می‌شود.

1. تغییرات سبک زندگی و رفتاری:

   • کاهش وزن: برای افراد دارای اضافه وزن یا چاق، کاهش وزن یک توصیه کلیدی است. حتی کاهش وزن متوسط می‌تواند به طور قابل توجهی شدت آپنه را کاهش دهد، فشار خون را بهبود بخشد و کیفیت زندگی را افزایش دهد. با این حال، بهبود کامل نادر است، به خصوص در موارد شدید.
   • تغییر وضعیت خواب: اگر آپنه خواب شما بیشتر در وضعیت طاق‌باز (به پشت خوابیدن) رخ می‌دهد، خوابیدن به پهلو می‌تواند به بهبود آن کمک کند.
   • اجتناب از الکل و آرام‌بخش‌ها: مصرف الکل و داروهای آرام‌بخش، به ویژه قبل از خواب، می‌تواند سیستم عصبی مرکزی را تضعیف کرده، آپنه خواب را تشدید و خواب‌آلودگی را بدتر کند.
   • ترک سیگار و فعالیت بدنی: ترک سیگار و انجام منظم فعالیت‌های ورزشی نیز برای سلامت عمومی و بهبود علائم آپنه خواب توصیه می‌شود.
   • مدیریت بیماری‌های همراه: درمان هر گونه بیماری زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، دیابت یا نارسایی قلبی که با آپنه خواب مرتبط است، بسیار مهم است.

2. درمان فشار مثبت راه هوایی (PAP): استاندارد طلایی

   • درمان PAP، به ویژه CPAP (فشار مثبت پیوسته راه هوایی)، اصلی‌ترین و موثرترین روش درمانی برای اکثر بزرگسالان مبتلا به آپنه خواب انسدادی است. این دستگاه با ایجاد فشار هوای مثبت از طریق یک ماسک که روی بینی یا دهان قرار می‌گیرد، راه هوایی فوقانی را باز نگه می‌دارد و از فروپاشی آن جلوگیری می‌کند.
   • مزایای CPAP: استفاده از CPAP می‌تواند به طور قابل توجهی تعداد وقایع تنفسی در خواب را کاهش دهد، خواب‌آلودگی در طول روز را بهبود بخشد، خطر تصادفات رانندگی را کاهش دهد، و فشار خون، عملکرد جنسی و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
   • انواع PAP: علاوه بر CPAP، دستگاه‌های دیگری مانند APAP (PAP خودکار) که فشار را بر اساس نیاز بیمار تنظیم می‌کند، و BPAP (PAP دو سطحی) که برای بیماران خاص‌تر استفاده می‌شود، نیز موجود هستند.
   • تذکر مهم: درمان PAP یک درمان مادام‌العمر است و آپنه خواب را به طور کامل درمان نمی‌کند.

3. سایر رویکردهای درمانی:

   • وسایل دهانی (Oral Appliances): این وسایل که اغلب توسط دندانپزشکان ساخته می‌شوند (مانند Mandibular Advancement Devices)، فک پایین را کمی به جلو می‌آورند تا راه هوایی باز بماند. این روش برای بیماران با آپنه خواب خفیف تا متوسط یا کسانی که CPAP را تحمل نمی‌کنند، مناسب است.
   • جراحی راه هوایی فوقانی: در برخی موارد که مشکلات ساختاری خاصی (مانند بزرگی لوزه‌ها یا عقب‌رفتگی فک) وجود دارد، جراحی می‌تواند موثر باشد. تحریک عصب هیپوگلوسال (Hypoglossal Nerve Stimulation یا HNS) نیز یک روش جراحی جدیدتر است که در آن یک دستگاه برای تحریک عضلات زبان و باز نگه داشتن راه هوایی کاشته می‌شود.
   • دارودرمانی: در حال حاضر، هیچ داروی مورد تأیید FDA برای درمان اصلی آپنه خواب وجود ندارد. داروهایی در دست تحقیق هستند، اما معمولاً فقط در موارد بسیار مقاوم و به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته می‌شوند.

اهمیت پیگیری و پایش

آپنه خواب یک بیماری مزمن است که نیاز به مدیریت طولانی‌مدت و چند رشته‌ای دارد. پس از شروع درمان PAP، باید در هفته‌های اول و سپس به صورت سالانه، وضعیت بیمار پیگیری شود تا اطمینان حاصل شود که اهداف درمانی (برطرف شدن علائم و عادی شدن شاخص‌های خواب) محقق شده‌اند.

نتیجه‌گیری

آپنه خواب انسدادی یک مشکل جدی سلامت است که می‌تواند کیفیت زندگی شما را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و خطر عوارض جدی مانند بیماری‌های قلبی عروقی و حوادث رانندگی را افزایش دهد. اگر شما یا شریک زندگی‌تان به علائم آپنه خواب مشکوک هستید، مراجعه به یک متخصص خواب برای تشخیص دقیق و شروع درمان مناسب بسیار ضروری است. با تشخیص و درمان به موقع، می‌توانید خوابی آرام‌تر، زندگی سالم‌تر و پرانرژی‌تری داشته باشید.